Thị trường trái phiếu chính phủ vốn được xem là một trong những kênh đầu tư ổn định và ít biến động, bởi đây là nơi tập trung lượng vốn khổng lồ từ các quỹ đầu tư, bảo hiểm và quỹ hưu trí, khiến dòng tiền di chuyển rất chậm và khó bị tác động bởi các biến cố ngắn hạn. Nhật Bản, với thị trường trái phiếu lớn hàng đầu thế giới, từ lâu đã nổi tiếng với sự ổn định và yên bình trên thị trường này. Tuy nhiên, trong thời gian gần đây, lợi suất trái phiếu dài hạn của nước này lại tăng mạnh bất ngờ, báo hiệu chi phí vay mượn của chính phủ Tokyo đang leo thang nhanh chóng. Dù hiện tượng này vẫn chủ yếu diễn ra trong phạm vi nội địa, nhưng với quy mô thị trường khổng lồ, biến động tại Nhật Bản đã và đang thu hút sự chú ý của các nhà đầu tư toàn cầu, khi nó tiềm ẩn nguy cơ lan tỏa và ảnh hưởng tới chi phí vay vốn của nhiều quốc gia khác trên thế giới.

Sự tăng lãi suất đối với trái phiếu dài hạn đã gây lo ngại trên toàn thế giới, các nhà đầu tư lo lắng về mức chi tiêu chính phủ cao ở các nền kinh tế đang chậm lại, già hóa. Dù vậy, những động thái gần đây của Nhật Bản vẫn nổi bật. Lợi suất trái phiếu 30 năm của nước này đã tăng 0.63 điểm phần trăm, gần gấp đôi so với trái phiếu cùng kỳ của Mỹ, trong những tuần kể từ khi kế hoạch thuế quan “ngày giải phóng” của Tổng thống Donald Trump gây ra sự hỗn loạn trên thị trường toàn cầu. Trái phiếu của Đức gần như không thay đổi trong thời gian đó.

Các nhà đầu tư trái phiếu đặc biệt không thích lợi suất tăng mạnh vì sự sụt giảm giá đi kèm có thể dễ dàng khiến các trái phiếu mới mua bị lỗ. Phiên thầu trái phiếu chính phủ Nhật Bản kỳ hạn 40 năm vào thứ Tư chỉ thu hút nhu cầu ở mức trung bình, tuy nhiên lại ghi nhận lợi suất cao nhất trong nhiều thập kỷ, ở mức khoảng 3.28%.

Sự biến động lợi suất trái phiếu dài hạn tại Nhật Bản trong thời gian gần đây có thể bắt nguồn từ nhiều nguyên nhân liên quan đến chu kỳ tài chính và chính sách tiền tệ. Cuối năm tài chính vào tháng 3 thường là thời điểm các công ty bảo hiểm và quỹ hưu trí trong nước đẩy mạnh mua vào các trái phiếu có lợi suất cao nhằm cải thiện báo cáo tài chính, sau đó nhu cầu này giảm sút đáng kể. Đồng thời, BoJ đang cân nhắc giảm dần sự can thiệp vào thị trường trái phiếu, khiến các nhà đầu tư lo ngại về khả năng cung – cầu bị mất cân bằng. Để ứng phó, chính phủ và BoJ có thể điều chỉnh cơ cấu phát hành và mua trái phiếu, ví dụ như giảm lượng trái phiếu kỳ hạn rất dài được phát hành hoặc tăng tỷ trọng mua các trái phiếu dài hạn nhằm ổn định thị trường.

GDP cho thấy chính phủ Nhật Bản nợ rất nhiều" src="https://www.ft.com/__origami/service/image/v2/images/raw/https%3A%2F%2Fd6c748xw2pzm8.cloudfront.net%2Fprod%2Fdc048d40-3bc4-11f0-98e7-9da35ec69bb8-standard.png?source=next-article&fit=scale-down&quality=highest&width=700&dpr=1" />

Mặc dù sự tăng lợi suất trái phiếu chính phủ Nhật Bản có thể chỉ là một biến động tạm thời, điều này không hoàn toàn xoa dịu được lo ngại của các nhà đầu tư. Những biến động ngắn hạn trong quá khứ từng gây ra hậu quả lớn, như cú sốc trên thị trường trái phiếu Anh năm 2022 đã góp phần khiến Thủ tướng Liz Truss phải từ chức, cho thấy thị trường trái phiếu luôn tiềm ẩn rủi ro không nhỏ. Thêm vào đó, phát biểu gần đây của Thủ tướng Shigeru Ishiba, khi so sánh tình hình tài chính Nhật Bản với Hy Lạp – quốc gia từng rơi vào khủng hoảng nợ công nghiêm trọng – càng làm tăng áp lực tâm lý lên nhà đầu tư. Những cảnh báo này khiến thị trường thêm phần bất ổn, đẩy lợi suất trái phiếu tăng cao và phản ánh sự nghi ngờ về khả năng duy trì bền vững tài chính công của Tokyo trong tương lai gần.

Nếu mức lợi suất trái phiếu dài hạn của Nhật Bản duy trì ở mức cao như hiện nay và trở thành trạng thái bình thường mới, điều này có thể làm giảm sức hấp dẫn của các khoản đầu tư ra nước ngoài đối với các nhà đầu tư Nhật Bản. Thay vì tiếp tục rót vốn vào các thị trường quốc tế, dòng tiền sẽ có xu hướng chảy ngược về trong nước để tận dụng lợi suất cao hơn. Tình trạng này, theo các nhà phân tích của Société Générale, có thể khiến các chính phủ nước ngoài sẽ phải chịu áp lực tăng chi phí vay mượn khi cầu trái phiếu giảm, đẩy lợi suất lên cao hơn và làm tăng gánh nặng tài chính cho nhiều nền kinh tế trên thế giới.

Nhật Bản từ lâu được xem là trường hợp đặc biệt trên thị trường trái phiếu toàn cầu nhờ tỷ lệ nợ công cao nhất trong các nền kinh tế lớn và vai trò độc đáo của BoJ. Trong nhiều năm, BoJ đã nắm giữ gần một nửa trong tổng số 8 nghìn tỷ USD trái phiếu chính phủ Nhật nhằm chống giảm phát và kích thích tăng trưởng, khiến phần lớn lượng trái phiếu này không được giao dịch trên thị trường tự do. Điều này tạo nên một thị trường trái phiếu đặc thù, ít biến động hơn so với các nước khác. Tuy nhiên, quy mô khổng lồ của thị trường này khiến những biến động về lợi suất trái phiếu tại Nhật không chỉ ảnh hưởng trong nước mà còn có thể lan tỏa, gây tác động tới lợi suất và thị trường trái phiếu toàn cầu.