Kỷ nguyên của ''Địa kinh tế'': Khi quyền lực quốc gia định hình thương mại, tài chính và công nghệ toàn cầu

Kỷ nguyên của ''Địa kinh tế'': Khi quyền lực quốc gia định hình thương mại, tài chính và công nghệ toàn cầu

Trà Giang

Trà Giang

Junior Editor

14:39 09/05/2025

Cuối tuần qua tại Washington, gần Nhà Trắng, hàng chục nhà kinh tế học đến từ các trường đại học danh tiếng và các tổ chức như Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) đã tụ họp để thảo luận về tình hình của một lĩnh vực đang nổi lên: “địa kinh tế”.

Địa kinh tế là gì? Có thể nhiều độc giả vẫn còn lạ lẫm với khái niệm này. Không có gì ngạc nhiên: thuật ngữ này cho đến gần đây vẫn ít được sử dụng, vì dường như đi ngược lại với các chuẩn mực kinh tế hiện đại.

Nguyên nhân là vì địa kinh tế mô tả cách mà các chính phủ sử dụng các chính sách kinh tế và tài chính như những công cụ quyền lực trong các cuộc chơi chính trị. Trong phần lớn thế kỷ 20, dưới lăng kính của chủ nghĩa tự do trong kinh tế thị trường — nơi phần lớn các chuyên gia phương Tây được đào tạo — người ta tin rằng lợi ích kinh tế hợp lý sẽ chi phối mọi quyết định, chứ không phải chính trị. Theo tư duy đó, chính trị chỉ là hệ quả của kinh tế — chứ không phải ngược lại.

Nhưng niềm tin đó nay đã không còn đứng vững. Cuộc chiến thương mại do cựu Tổng thống Mỹ Donald Trump phát động đã khiến nhiều nhà đầu tư bối rối, bởi nó dường như phi lý nếu xét theo tiêu chuẩn của học thuyết kinh tế tự do mới. Tuy vậy, bất kể hợp lý hay không, hành động đó phản ánh một bước ngoặt lớn: kinh tế giờ đây đã phải nhường chỗ cho các trò chơi chính trị, không chỉ ở Mỹ mà còn ở nhiều quốc gia khác.

Chính vì thế, các trường đại học như Johns Hopkins, Dartmouth, Kiel và Stanford đang mở rộng các chương trình nghiên cứu về địa kinh tế (Stanford thậm chí ứng dụng học máy để phục vụ mục tiêu này), cùng với các tổ chức như IMF, Viện Milken và Viện Atlantic. Đồng thời, Dane Alivarius, một cựu quan chức Bộ Tài chính Mỹ, cũng đang kêu gọi các công ty thành lập chức danh mới: “Giám đốc phòng địa chính trị” (Chief Geopolitics Officer – CGO), để điều hướng qua ranh giới ngày càng mờ nhạt giữa thương mại và nghệ thuật điều hành quốc gia – nơi “trọng tài” (tức chính phủ) đang thay đổi luật chơi.

Dù chưa rõ liệu khu vực tư nhân có chấp nhận đề xuất này hay không, các nhà đầu tư và lãnh đạo doanh nghiệp vẫn nên lưu ý năm điểm mấu chốt trong cuộc tranh luận về địa kinh tế hiện nay.

Thứ nhất, đây không chỉ là vấn đề xoay quanh một cá nhân (như ông Trump), mà là dấu hiệu cho thấy một bước ngoặt lớn trong tư duy kinh tế toàn cầu – tương tự những thay đổi từng diễn ra trong lịch sử. Cách đây hơn một thế kỷ, mô hình chủ nghĩa tư bản toàn cầu thời tiền Thế chiến thứ nhất bị thay thế bởi chủ nghĩa dân tộc và chính sách bảo hộ. Sau Thế chiến thứ hai, chủ nghĩa Keynes lên ngôi, rồi đến thập niên 1980, học thuyết tự do kinh tế lại chiếm ưu thế. Việc con lắc tư duy giờ đây đang đung đưa trở lại phía bảo hộ quốc gia — kèm theo một liều “chủ nghĩa Keynes quân sự” — là điều phù hợp với quy luật lịch sử, dù không ai ngờ nó lại diễn ra dưới hình thức hiện nay.

Thứ hai, một điểm quan trọng trong sự thay đổi này là chính phủ các nước không còn chỉ quan tâm đến mức độ thịnh vượng tuyệt đối của đất nước mình, mà bắt đầu chú ý đến vị thế tương đối so với các quốc gia khác. Sự khác biệt này nghe có vẻ nhỏ, nhưng lại có tác động sâu sắc. Một nghiên cứu do Aaditya Mattoo (Ngân hàng Thế giới), Michele Ruta và Robert Staiger đồng tác giả đã nhấn mạnh rằng tinh thần hợp tác thương mại sẽ sụp đổ nếu “sự cạnh tranh lấn át mọi mối bận tâm về lợi ích quốc gia”. Rhetoric của ông Trump về việc nước Mỹ “bị các đối tác lợi dụng” phản ánh sự chuyển dịch tư duy đó.

Thứ ba, động lực chính đằng sau sự cạnh tranh này chính là việc Trung Quốc đang thách thức vị thế bá chủ của Mỹ. Đây không phải là điều chưa từng thấy trong lịch sử. Nhà đầu tư huyền thoại Ray Dalio trong cuốn sách sắp ra mắt cũng nhấn mạnh rằng các xung đột kiểu này thường không thể được giải quyết nhanh chóng hay êm thấm — đặc biệt là khi có chu kỳ nợ đi kèm.

Thứ tư, khi Mỹ và Trung Quốc sử dụng chiến lược địa kinh tế, các quốc gia khác cũng buộc phải ứng phó. Ngân hàng Trung ương châu Âu đang gấp rút phát triển đồng euro kỹ thuật số; Ả Rập Saudi xây dựng hệ sinh thái công nghệ riêng; Nhật Bản sử dụng dự trữ ngoại hối như một quân bài trong đàm phán thương mại. Kết quả là công nghệ, thương mại, tài chính và cả chính sách quân sự đang hòa quyện lại với nhau — điều hiếm thấy trong thời kỳ tự do hóa kinh tế trước đây.

Thứ năm và cuối cùng, chính sách công nghiệp đang trở lại. Dưới thời Tổng thống Joe Biden, Mỹ đã bắt đầu tái áp dụng chính sách công nghiệp. Tuy nhiên, ông Trump còn muốn tiến xa hơn, đặc biệt với việc tăng thuế quan. Một cuốn sách đáng chú ý – “Chính sách Công nghiệp cho Hoa Kỳ” của hai nhà kinh tế Marc Fasteau và Ian Fletcher – được giới bảo thủ ủng hộ nồng nhiệt, không chỉ cổ súy thuế quan mà còn nhấn mạnh tầm quan trọng của các chính sách công nghiệp khác, lấy Hàn Quốc, Nhật Bản, Trung Quốc và Đức làm hình mẫu.

Chưa rõ ông Trump sẽ áp dụng bao nhiêu nội dung từ cuốn sách này, nhưng điều đã rõ là: tại Mỹ, ngày càng có nhiều sự đồng thuận rằng chính phủ cần đóng vai trò định hướng thương mại theo lợi ích quốc gia. Điều này có khả năng khiến châu Âu cũng phải làm theo.

Tất cả điều đó chắc chắn sẽ khiến nhiều người – đặc biệt là những người trưởng thành trong thời kỳ tự do hóa kinh tế – cảm thấy lo ngại. Tuy nhiên, đừng kỳ vọng con lắc tư duy sẽ sớm quay lại vị trí cũ. Như Dan Ivascyn (Pimco) từng nhận định, ngay cả khi Mỹ ký kết thêm vài hiệp định thương mại, niềm tin của ông Trump vào thuế quan là rất sâu sắc. Thế giới sẽ phải học cách thích nghi với thời đại địa kinh tế. Chúng ta không thể chỉ mong nó biến mất.

Financial Times

Broker listing

Cùng chuyên mục

Thuế quan, công nghệ bứt phá và thị trường đặt cược vào sự rút lui, không phải sụp đổ

Thuế quan, công nghệ bứt phá và thị trường đặt cược vào sự rút lui, không phải sụp đổ

Thị trường tài chính tiếp tục bứt phá, bất chấp những cơn gió ngược từ chính trị, với động lực chính đến từ nhóm cổ phiếu công nghệ dẫn đầu. Nvidia là “viên ngọc sáng” trong làn sóng AI, vừa vượt mốc vốn hóa 4 nghìn tỷ USD, đẩy giá cổ phiếu bay cao, vượt lên trên những mối lo về căng thẳng thương mại và các phát biểu cứng rắn từ Tổng thống Mỹ. Trong khi đó, các biện pháp thuế quan mới từ Trump, từ đồng đến dược phẩm, thậm chí cả Brazil, vẫn tiếp tục được triển khai, nhưng dường như không để lại tác động rõ ràng đến thị trường.
Ngành ô tô Trung Quốc chịu áp lực kép: Dư cung, chiến tranh giá và căng thẳng tài chính

Ngành ô tô Trung Quốc chịu áp lực kép: Dư cung, chiến tranh giá và căng thẳng tài chính

Ngành ô tô Trung Quốc đang chịu sức ép lớn từ dư thừa công suất và cuộc chiến giá kéo dài, làm xói mòn biên lợi nhuận và kéo dài chu kỳ thanh toán cho nhà cung cấp. Dữ liệu từ 33 nhà sản xuất cho thấy các chỉ số tài chính chủ chốt đều suy giảm từ năm 2019 đến 2024. Trong khi một số công ty như BYD cải thiện được lợi nhuận, phần lớn doanh nghiệp trong ngành đối mặt với nợ tăng, tồn kho cao và áp lực thanh khoản. Chính phủ Trung Quốc đã cam kết kiểm soát cuộc đua giảm giá và thúc đẩy tái cấu trúc ngành một cách có trật tự.
Chứng khoán châu Á tăng nhẹ nhờ Nvidia và kỳ vọng Fed hạ lãi suất, thị trường phớt lờ chính sách thuế quan mới của Trump

Chứng khoán châu Á tăng nhẹ nhờ Nvidia và kỳ vọng Fed hạ lãi suất, thị trường phớt lờ chính sách thuế quan mới của Trump

Cổ phiếu châu Á tăng vào thứ Năm nhờ động lực từ Nvidia chạm mốc vốn hóa 4 nghìn tỷ USD và kỳ vọng Fed sẽ cắt giảm lãi suất trong năm nay. Trong khi đó, thị trường phản ứng thờ ơ với các mức thuế mới từ Tổng thống Trump, bao gồm thuế 50% đối với đồng và hàng xuất khẩu từ Brazil. Đồng USD suy yếu, giá dầu giảm nhẹ, còn Bitcoin tiếp tục dao động gần mức đỉnh lịch sử.
Thị trường chứng khoán vẫn "xanh" bất chấp sức ép từ thuế quan, NVIDIA vượt mốc 4.000 tỷ USD

Thị trường chứng khoán vẫn "xanh" bất chấp sức ép từ thuế quan, NVIDIA vượt mốc 4.000 tỷ USD

Trọng tâm của thị trường vẫn đặt vào triển vọng tăng trưởng, khi các ông lớn công nghệ tiếp tục kéo thị trường chứng khoán vượt qua làn khói mờ của bất ổn thương mại. Việc Nvidia bứt phá vượt ngưỡng vốn hóa 4,000 tỷ USD đã tiếp thêm sinh lực cho phe mua, ngay cả khi những tuyên bố cứng rắn mới nhất về thuế quan từ Tổng thống Trump đang đe dọa làm chao đảo tâm lý nhà đầu tư. Tựa như con tàu chủ lực dẫn đầu đoàn hạm, Nvidia tiến thẳng qua sóng gió đầu năm với cánh buồm căng gió—không phải nhờ cường điệu, mà nhờ nhu cầu thực sự, đơn hàng đã được khóa chặt và lực kéo không ngừng từ các khoản đầu tư vào hạ tầng AI.
OPEC+ bỏ dao mổ, cầm đinh ba: Trận chiến thị phần bắt đầu

OPEC+ bỏ dao mổ, cầm đinh ba: Trận chiến thị phần bắt đầu

Thị trường dầu mỏ vật chất đang biến thành một chiến trường khốc liệt, nơi kỷ luật cung cấp bị thay thế bởi cuộc đấu tranh giành thị phần không khoan nhượng. OPEC+ đã bỏ “dao mổ”—công cụ quản lý giá nhẹ nhàng—để cầm “đinh ba”, đâm thẳng vào thị phần bằng sức mạnh cung ứng. Đợt tăng sản lượng gần 550,000 thùng/ngày cho tháng 8 không chỉ đơn thuần là một điều chỉnh—mà là một tuyên bố chiến lược. Nhóm này được dự đoán sẽ đảo ngược toàn bộ mức cắt giảm 2.2 triệu thùng/ngày vào tháng 9, sớm hơn gần một năm so với kế hoạch ban đầu.
Chính sách tiền tệ toàn cầu: Thận trọng là lựa chọn chiến lược

Chính sách tiền tệ toàn cầu: Thận trọng là lựa chọn chiến lược

Mỗi năm, mùa hè đánh dấu thời điểm diễn ra hai hội nghị ngân hàng trung ương quan trọng, nơi các nhà hoạch định chính sách tiền tệ, học giả và đại diện khu vực tư nhân hội tụ để thảo luận các nghiên cứu mới và trao đổi quan điểm về triển vọng kinh tế toàn cầu. Đầu tiên là Diễn đàn ECB, tổ chức vào cuối tháng 6 tại thị trấn ven biển lộng gió Sintra, Bồ Đào Nha; kế đến là hội nghị Jackson Hole vào cuối tháng 8 tại vùng núi Rocky Mountains, Wyoming, Mỹ. Năm nay, dù gió ở Sintra thổi mạnh không ngừng, các cuộc thảo luận vẫn diễn ra một cách điềm tĩnh, tập trung và sâu sắc – một phép ẩn dụ phù hợp cho tâm thế của các ngân hàng trung ương hiện nay.
Forex Forecast - Diễn đàn dự báo tiền tệ