Bỗng một ngày tỉnh giấc, Donald Trump trở thành bậc thầy lý thuyết trò chơi?

Bỗng một ngày tỉnh giấc, Donald Trump trở thành bậc thầy lý thuyết trò chơi?

Quỳnh Chi

Quỳnh Chi

Junior Editor

07:28 29/11/2024

Hành động của tân tổng thống đồng nhất với các định lý trong khoa học ra quyết định chiến lược.

Hiện nay, Donald Trump đang định hình thế giới và chúng ta chỉ là những người tham gia trong đó. Hoặc có lẽ cách diễn đạt đó vẫn chưa đủ mạnh mẽ: chúng ta không chỉ đơn thuần sống trong thế giới của ông ấy mà còn phải vận động trong tư duy của ông ấy. Dù vẫn còn gần hai tháng nữa mới chính thức nhậm chức, tổng thống đắc cử Hoa Kỳ đã liên tục tạo ra những cú sốc với chuỗi đề cử nội các phi truyền thống, khiến cả thế giới (bao gồm cả giới chính trị gia kỳ cựu Mỹ) phải bất ngờ.

Các đề cử của Trump, cùng với những phát ngôn chính sách thường xuyên thiếu nhất quán trong quá khứ, đã làm dấy lên làn sóng nghi vấn từ các nhà phân tích thiện chí. Liệu Trump có thực sự tin rằng Matt Gaetz (người đã rút lui) và Tulsi Gabbard đủ năng lực đảm nhiệm vị trí mà ông đề cử? Hay đây là chiến thuật khiêu khích nhằm phân tách những người ủng hộ còn giữ tư duy độc lập khỏi những người sẵn sàng tuân phục vô điều kiện? Hoặc phải chăng đây là nước cờ tạo ra đối đầu trong Quốc hội, tạo cớ để Trump kích hoạt quyền lực chưa từng được sử dụng là đình chỉ cơ quan lập pháp?

Tương tự với các vấn đề chính sách. Chiến lược của Trump về Ukraine là gì? Liệu ông có thực sự hy sinh Kiev để đổi lấy những ưu đãi thương mại không xác định từ Tổng thống Nga Vladimir Putin? Còn về chính sách thuế quan: liệu chúng được triển khai nhằm tăng cường đòn bẩy đàm phán của Hoa Kỳ với các nền kinh tế khác, hay Trump chỉ đơn thuần muốn áp đặt bất kể đối tác có nhượng bộ hay không?

Các chuyên gia không có đủ cơ sở để đưa ra câu trả lời chắc chắn cho những câu hỏi này. Như nhận định của đồng nghiệp Ed Luce, với nhiều vấn đề trọng yếu, "Trump có thể đi theo cả hai hướng". Tuy nhiên nhiều ý kiến cho rằng sẽ là thiếu thận trọng nếu cho rằng có một ý đồ bí mật cần phải giải mã. Ngược lại, chính sự bất định mới là mục đích!

Một luận điểm hợp lý cho rằng hành vi của Trump không hơn gì biểu hiện bề nổi - đơn thuần là sự kém cỏi trong hoạch định chính sách của một doanh nhân tầm trung, thiếu kiên nhẫn. Tuy nhiên quan điểm này bỏ qua việc tính không thể dự đoán đang phục vụ lợi ích của Trump như thế nào, và việc Trump hoàn toàn nhận thức được điều này.

Ở cấp độ nền tảng, các nhà độc tài (cả thực tế lẫn tiềm năng) và các trùm tội phạm phát triển dựa trên nỗi sợ hãi và phủ nhận pháp quyền (theo nghĩa rộng nhất của một hệ thống quy tắc áp dụng nhất quán cho mọi đối tượng). Như chuyên gia phân tích Brexit kỳ cựu Chris Grey đã phân tích sâu sắc, tính không thể dự đoán xuất phát từ sự thất thường cá nhân của nhà lãnh đạo chính là cốt lõi trong phương thức điều hành của họ - đó là một đặc trưng có chủ đích, không phải một sai sót ngẫu nhiên.

Trong bối cảnh này, chúng ta cần đánh giá lại chương trình "hiệu quả chính phủ" do Elon Musk và Vivek Ramaswamy điều hành. Bài viết trên Wall Street Journal của họ, được trình bày với vẻ ngoài hợp lý, khẳng định rằng đợt cắt giảm nhân sự sắp tới trong khu vực công "không nhắm đến bất kỳ cá nhân cụ thể nào" và những người bị ảnh hưởng "sẽ được đối xử tôn trọng". Tuy nhiên, thực tế cho thấy Musk đã huy động cộng đồng cựu người dùng Twitter nhắm vào các công chức cụ thể, khiến họ phải đối mặt với nạn quấy rối trực tuyến. Đồng thời, theo Wall Street Journal, Ramaswamy đề xuất một phương pháp sa thải hoàn toàn võ đoán dựa trên tính chẵn lẻ của số an sinh xã hội. Rõ ràng, tính không thể dự đoán chính là chiến lược được áp dụng ở đây.

Một nhánh của khoa học kinh tế cung cấp lý giải hoàn hảo cho hiện tượng này. Lý thuyết trò chơi phân tích hành vi chiến lược trong các tình huống mà quyết định tối ưu của một chủ thể phụ thuộc vào hành động của những người khác, trong khi những người này cũng đưa ra lựa chọn dựa trên dự đoán về hành vi của chủ thể đầu tiên. Một khái niệm nền tảng trong lý thuyết này là "chiến lược hỗn hợp" - việc lựa chọn ngẫu nhiên giữa các phương án khả thi, không nhất thiết với xác suất bằng nhau.

Chiến lược hỗn hợp, hay còn gọi là chiến lược ngẫu nhiên hóa, thường mang lại kết quả tốt hơn so với bất kỳ chiến lược xác định nào, bởi nó ngăn cản đối thủ điều chỉnh "cuộc chơi" theo hướng có lợi cho họ và bất lợi cho ta. Trong nhiều trường hợp, đây có thể là phương án duy nhất để đạt được cân bằng khi các bên tham gia có lợi ích xung đột.

Lấy ví dụ từ thể thao: cách hiệu quả nhất để tránh việc đối thủ dự đoán được hướng sút penalty hoặc giao bóng là thực hiện ngẫu nhiên hóa thực sự - chẳng hạn quyết định dựa trên tính chẵn lẻ của giây trên đồng hồ sân vận động. Tương tự, việc tạo ra sự bất định - thường mang lại lợi thế chiến lược, ngay cả khi ban đầu không tồn tại sự bất định đó.

Putin và cơ quan tình báo Nga thể hiện sự thông thạo với chiến lược này. Một số nhà phân tích mô tả Putin là một "người đàn ông thiên về cảm xúc" - và dù nhiều chuyên gia hoàn toàn tin rằng ông có niềm tin mãnh liệt vào sứ mệnh lịch sử của Nga như đã tuyên bố trước cuộc xâm lược Ukraine, điểm mấu chốt là ngay cả khi không thực sự tin điều đó, Trump vẫn hưởng lợi từ hình ảnh một người hành động phi lý tính. Nguyên lý này còn đúng ở tầm vĩ mô: mục tiêu của các chiến dịch thông tin sai lệch không phải là thuyết phục mọi người tin vào một điều dối trá cụ thể, mà là làm họ mất niềm tin vào khả năng tồn tại của bất kỳ sự thật nào, tạo ra một trạng thái bất định về bản chất.

Việc tạo ra sự ngẫu nhiên thực sự là một thách thức. Do đó, việc được nhìn nhận như một người hơi điên rồ hoặc khó kiểm soát lại trở thành một lợi thế. “Trembling hand equilibrium” là khái niệm trong lý thuyết trò chơi cho thấy các chiến lược tối ưu phải tính đến khả năng hành vi của đối thủ luôn chịu tác động của yếu tố nhiễu ngẫu nhiên: ngón tay trên nút kích hoạt có thể run bất cứ lúc nào.

Quay lại trường hợp Trump. Nếu ta công nhận ông ta như một chuyên gia lý thuyết trò chơi bản năng dù không được đào tạo chính quy, những bài học rút ra là gì? Có hai điểm chính: một liên quan đến bản thân Trump, một dành cho phần còn lại của thế giới.

Điểm đáng chú ý đầu tiên là ngay cả Trump cũng có những giới hạn tự đặt ra. Ông ta có xu hướng tách biệt thị trường tài chính (khác với lĩnh vực ngân hàng, như đã thấy qua lịch sử kinh doanh của ông) khỏi phong cách quản lý khó đoán của mình. Điều này thể hiện qua việc trong cả nhiệm kỳ trước và hiện tại, ông đều bổ nhiệm những Bộ trưởng Tài chính theo trường phái truyền thống để điều hành: Steven Mnuchin trước đây và Scott Bessent hiện nay. Đặc biệt, Mnuchin đã hợp tác với Bộ trưởng Tài chính Pháp Bruno Le Maire thúc đẩy một cải cách toàn diện về thuế doanh nghiệp toàn cầu. Về phần Bessent, theo phân tích của Shahin Vallée, ông có tiềm năng tái hiện thành công của Hiệp định Plaza thập niên 1980 về tái cân bằng hệ thống tiền tệ toàn cầu.

Đối với các bên khác, bài học rút ra là không nên lãng phí nguồn lực vào việc giải mã ý đồ thực sự đằng sau những hành động khó đoán của Trump. Vậy chiến lược phù hợp là gì? Trong khuôn khổ lý thuyết trò chơi, giải pháp thường được đề xuất là ngẫu nhiên hóa các phương án của chính mình. Tuy nhiên, đối với các quốc gia theo nguyên tắc pháp quyền - nơi tính minh bạch và khả năng dự đoán là nền tảng của niềm tin và hiệu quả - chiến lược này chỉ khả thi trong một số lĩnh vực đàm phán hẹp như thương mại, khó có thể áp dụng rộng rãi tại châu Âu.

Một phương án khả thi hơn là thích nghi với cách vận hành của Trump. Về mặt chiến thuật, điều này đồng nghĩa với việc, như Grey gọi là "duy trì tầm nhìn dài hạn và bình tĩnh", tránh phản ứng thiếu cân nhắc. Về mặt thực tiễn, thách thức lớn hơn là xác định những lĩnh vực có thể phát triển độc lập với chính sách của Mỹ. Chẳng hạn như đề xuất được đưa ra tuần trước về việc châu Âu nên tái cơ cấu thặng dư xuất khẩu thành đầu tư nội địa phục vụ mục tiêu phát triển của riêng mình. Mấu chốt là phải xác định rõ những mục tiêu có thể đạt được mà không phụ thuộc vào sự ủng hộ của Mỹ, sau đó kiên định theo đuổi chúng.

Financial Times

Broker listing

Cùng chuyên mục

Ngành ô tô Trung Quốc chịu áp lực kép: Dư cung, chiến tranh giá và căng thẳng tài chính

Ngành ô tô Trung Quốc chịu áp lực kép: Dư cung, chiến tranh giá và căng thẳng tài chính

Ngành ô tô Trung Quốc đang chịu sức ép lớn từ dư thừa công suất và cuộc chiến giá kéo dài, làm xói mòn biên lợi nhuận và kéo dài chu kỳ thanh toán cho nhà cung cấp. Dữ liệu từ 33 nhà sản xuất cho thấy các chỉ số tài chính chủ chốt đều suy giảm từ năm 2019 đến 2024. Trong khi một số công ty như BYD cải thiện được lợi nhuận, phần lớn doanh nghiệp trong ngành đối mặt với nợ tăng, tồn kho cao và áp lực thanh khoản. Chính phủ Trung Quốc đã cam kết kiểm soát cuộc đua giảm giá và thúc đẩy tái cấu trúc ngành một cách có trật tự.
Chứng khoán châu Á tăng nhẹ nhờ Nvidia và kỳ vọng Fed hạ lãi suất, thị trường phớt lờ chính sách thuế quan mới của Trump

Chứng khoán châu Á tăng nhẹ nhờ Nvidia và kỳ vọng Fed hạ lãi suất, thị trường phớt lờ chính sách thuế quan mới của Trump

Cổ phiếu châu Á tăng vào thứ Năm nhờ động lực từ Nvidia chạm mốc vốn hóa 4 nghìn tỷ USD và kỳ vọng Fed sẽ cắt giảm lãi suất trong năm nay. Trong khi đó, thị trường phản ứng thờ ơ với các mức thuế mới từ Tổng thống Trump, bao gồm thuế 50% đối với đồng và hàng xuất khẩu từ Brazil. Đồng USD suy yếu, giá dầu giảm nhẹ, còn Bitcoin tiếp tục dao động gần mức đỉnh lịch sử.
Thị trường chứng khoán vẫn "xanh" bất chấp sức ép từ thuế quan, NVIDIA vượt mốc 4.000 tỷ USD

Thị trường chứng khoán vẫn "xanh" bất chấp sức ép từ thuế quan, NVIDIA vượt mốc 4.000 tỷ USD

Trọng tâm của thị trường vẫn đặt vào triển vọng tăng trưởng, khi các ông lớn công nghệ tiếp tục kéo thị trường chứng khoán vượt qua làn khói mờ của bất ổn thương mại. Việc Nvidia bứt phá vượt ngưỡng vốn hóa 4,000 tỷ USD đã tiếp thêm sinh lực cho phe mua, ngay cả khi những tuyên bố cứng rắn mới nhất về thuế quan từ Tổng thống Trump đang đe dọa làm chao đảo tâm lý nhà đầu tư. Tựa như con tàu chủ lực dẫn đầu đoàn hạm, Nvidia tiến thẳng qua sóng gió đầu năm với cánh buồm căng gió—không phải nhờ cường điệu, mà nhờ nhu cầu thực sự, đơn hàng đã được khóa chặt và lực kéo không ngừng từ các khoản đầu tư vào hạ tầng AI.
OPEC+ bỏ dao mổ, cầm đinh ba: Trận chiến thị phần bắt đầu

OPEC+ bỏ dao mổ, cầm đinh ba: Trận chiến thị phần bắt đầu

Thị trường dầu mỏ vật chất đang biến thành một chiến trường khốc liệt, nơi kỷ luật cung cấp bị thay thế bởi cuộc đấu tranh giành thị phần không khoan nhượng. OPEC+ đã bỏ “dao mổ”—công cụ quản lý giá nhẹ nhàng—để cầm “đinh ba”, đâm thẳng vào thị phần bằng sức mạnh cung ứng. Đợt tăng sản lượng gần 550,000 thùng/ngày cho tháng 8 không chỉ đơn thuần là một điều chỉnh—mà là một tuyên bố chiến lược. Nhóm này được dự đoán sẽ đảo ngược toàn bộ mức cắt giảm 2.2 triệu thùng/ngày vào tháng 9, sớm hơn gần một năm so với kế hoạch ban đầu.
Chính sách tiền tệ toàn cầu: Thận trọng là lựa chọn chiến lược

Chính sách tiền tệ toàn cầu: Thận trọng là lựa chọn chiến lược

Mỗi năm, mùa hè đánh dấu thời điểm diễn ra hai hội nghị ngân hàng trung ương quan trọng, nơi các nhà hoạch định chính sách tiền tệ, học giả và đại diện khu vực tư nhân hội tụ để thảo luận các nghiên cứu mới và trao đổi quan điểm về triển vọng kinh tế toàn cầu. Đầu tiên là Diễn đàn ECB, tổ chức vào cuối tháng 6 tại thị trấn ven biển lộng gió Sintra, Bồ Đào Nha; kế đến là hội nghị Jackson Hole vào cuối tháng 8 tại vùng núi Rocky Mountains, Wyoming, Mỹ. Năm nay, dù gió ở Sintra thổi mạnh không ngừng, các cuộc thảo luận vẫn diễn ra một cách điềm tĩnh, tập trung và sâu sắc – một phép ẩn dụ phù hợp cho tâm thế của các ngân hàng trung ương hiện nay.
Cập nhật thuế quan: Đòn thuế của Trump giáng vào Nhật Bản và Hàn Quốc

Cập nhật thuế quan: Đòn thuế của Trump giáng vào Nhật Bản và Hàn Quốc

Tổng thống Trump đã bắt đầu gửi thông báo tới các đối tác thương mại chính về mức thuế mới mà ông dự định áp dụng đối với hàng hóa nhập khẩu vào Mỹ. Hai quốc gia đầu tiên nhận thông báo là Nhật Bản và Hàn Quốc, cả hai sẽ phải đối mặt với mức thuế 25%, tăng từ mức 10% hiện tại – một đòn giáng mạnh vào hy vọng rằng Trump sẽ giảm căng thẳng thương mại và tránh leo thang cuộc chiến thuế quan.
Mở cửa thị trường châu Á: Các nhà giao dịch có xu hướng đặt cược vào một biến thể của chiến lược "TACO"

Mở cửa thị trường châu Á: Các nhà giao dịch có xu hướng đặt cược vào một biến thể của chiến lược "TACO"

Tuần này, thị trường toàn cầu di chuyển như đoàn xe không kính chẳng có đèn pha, và mỗi nhà giao dịch đều hy vọng xe dẫn đầu không lao xuống vực. Với thời hạn áp thuế ngày 9/7 đang tới gần, thị trường hiện giờ đang theo dõi Washington sát sao nhằm tìm kiếm bất kỳ dấu hiệu nào cho thấy sự leo thang hoặc thoái lui. Con đường phía trước vẫn mơ hồ, nhưng địa hình thì đầy chông gai.
Forex Forecast - Diễn đàn dự báo tiền tệ