Tỷ lệ này – cao nhất trong số tất cả các đối tác thương mại chính của Washington – đã châm ngòi lo ngại về tính dễ tổn thương của nền kinh tế Việt Nam trước bất kỳ biến động chính sách nào từ phía Mỹ.

Sự phụ thuộc ngày càng sâu sắc này là hệ quả trực tiếp từ cuộc tái cấu trúc chuỗi cung ứng toàn cầu sau khi chính quyền Trump khởi xướng cuộc chiến thương mại với Bắc Kinh vào năm 2018. Khi các mức thuế lên tới 25% được áp đặt lên hàng hóa Trung Quốc, các tập đoàn đa quốc gia đã nhanh chóng triển khai chiến lược "Trung Quốc+1", trong đó Việt Nam nổi lên như điểm đến ưu tiên nhờ lợi thế về chi phí nhân công, vị trí địa lý thuận lợi và môi trường đầu tư ngày càng cải thiện.

Làn sóng dịch chuyển sản xuất này đã thu hút hàng loạt "đại gia" công nghệ toàn cầu đến Việt Nam. Samsung Electronics, nhà sản xuất điện thoại thông minh và thiết bị điện tử hàng đầu thế giới của Hàn Quốc, đã đầu tư hơn 20 tỷ USD vào các cơ sở sản xuất tại các tỉnh phía Bắc Việt Nam, biến quốc gia này thành trung tâm sản xuất điện thoại thông minh lớn nhất của tập đoàn. Tương tự, Foxconn – đối tác sản xuất chính của Apple – đã mở rộng đáng kể hoạt động tại Việt Nam, với các nhà máy tại Bắc Giang và Bắc Ninh ngày càng đảm nhận nhiều công đoạn sản xuất phức tạp hơn trong chuỗi giá trị của Apple.

Intel, gã khổng lồ bán dẫn của Mỹ, cũng đã tăng cường hiện diện tại Việt Nam thông qua việc mở rộng cơ sở kiểm tra và lắp ráp chip trị giá 1.5 tỷ USD tại Thành phố Hồ Chí Minh, khẳng định vai trò của Việt Nam trong chuỗi cung ứng công nghệ cao toàn cầu. Ngoài lĩnh vực điện tử, Việt Nam còn là căn cứ sản xuất quan trọng của các thương hiệu thời trang và giày dép hàng đầu như Nike, Adidas và Puma, với hàng loạt nhà máy tại các tỉnh phía Nam và miền Trung.

Dòng vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) vào Việt Nam đã tăng vọt trong bối cảnh này, đạt 22.4 tỷ USD trong năm 2023, tăng 8.9% so với năm trước đó. Phần lớn vốn đầu tư tập trung vào các ngành chế tạo và công nghệ cao, phản ánh vị thế ngày càng được củng cố của Việt Nam trong các chuỗi giá trị toàn cầu. Tuy nhiên, sự phụ thuộc ngày càng tăng vào thị trường xuất khẩu Mỹ đang đặt nền kinh tế Việt Nam trước những rủi ro địa chính trị đáng kể, đặc biệt trong bối cảnh chính sách thương mại của Mỹ đang có xu hướng bảo hộ mạnh mẽ hơn sau khi ông Donald Trump tái đắc cử.

Các chuyên gia kinh tế cảnh báo rằng Việt Nam cần khẩn trương đa dạng hóa thị trường xuất khẩu và tăng cường nội lực của nền kinh tế để giảm thiểu tác động tiềm tàng từ các biện pháp thuế quan của Mỹ, vốn có thể gây ra những cú sốc đáng kể cho nền kinh tế phụ thuộc mạnh vào xuất khẩu như Việt Nam.

Việt Nam đang ngày càng lộ rõ mức độ phụ thuộc nguy hiểm vào thị trường Hoa Kỳ, với số liệu từ Tổng cục Hải quan cho thấy 29% tổng kim ngạch xuất khẩu của quốc gia này hiện có điểm đến là thị trường Mỹ. Trong bối cảnh chính quyền Trump mới đắc cử đang chuẩn bị các kế hoạch thuế quan mới, mức độ phơi nhiễm này đang đặt nền kinh tế Việt Nam trước nguy cơ đáng kể.

Năm 2023, kim ngạch xuất khẩu từ Việt Nam sang Mỹ đạt mức ấn tượng 142.4 tỷ USD, đưa quốc gia Đông Nam Á này vươn lên vị trí nhà xuất khẩu lớn thứ sáu vào thị trường Mỹ toàn cầu, chỉ đứng sau những nền kinh tế quy mô lớn như Mexico, Trung Quốc, Canada, Đức và Nhật Bản. Điều đáng lo ngại là với GDP ước tính khoảng 468 tỷ USD theo IMF, tỷ lệ xuất khẩu sang Mỹ của Việt Nam chiếm đến 30% GDP - con số cao nhất trong tất cả các đối tác thương mại chính của Washington.

Việt Nam - Đối tác xuất khẩu hàng đầu sang Mỹ

Phân tích so sánh càng làm nổi bật tính dễ tổn thương của nền kinh tế Việt Nam. Trong khi Trung Quốc - nền kinh tế lớn thứ hai thế giới - chỉ có 2.5% GDP đến từ xuất khẩu sang Mỹ, và Nhật Bản ở mức 3.7%, thì con số 30% của Việt Nam phản ánh sự phụ thuộc vào một thị trường duy nhất ở mức độ báo động. Sự mất cân đối này khiến Việt Nam đặc biệt nhạy cảm trước bất kỳ biến động nào trong chính sách thương mại của Mỹ.

Làm trầm trọng thêm tình hình là vấn đề mất cân bằng thương mại giữa hai nước. Việt Nam hiện đứng thứ tư thế giới về mức thặng dư thương mại với Mỹ trong năm 2023, chỉ sau Trung Quốc, Liên minh châu Âu (EU-27) và Mexico, theo dữ liệu thương mại từ Mỹ. Đây chính là một trong những tiêu chí quan trọng mà chính quyền Trump nhắm đến trong chiến dịch áp thuế quan mới.

Chính quyền Trump đang yêu cầu các cơ quan liên bang chuẩn bị kế hoạch thuế quan mới để triển khai trước tháng 4/2025. Nếu Việt Nam bị đưa vào danh sách, tác động đến các doanh nghiệp xuất khẩu và nền kinh tế nói chung có thể rất nghiêm trọng, đặc biệt đối với các ngành then chốt như điện tử, dệt may và đồ gỗ.

Theo phân tích của Sayaka Shiba, chuyên gia cấp cao tại BMI, Việt Nam đáp ứng nhiều tiêu chí khác mà Washington đang xem xét cho việc áp dụng thuế quan đối ứng: mức thuế nhập khẩu cao hơn Mỹ, áp dụng thuế giá trị gia tăng (VAT), duy trì các rào cản phi thuế quan đối với hàng hóa nhập khẩu từ Mỹ, và đặc biệt là việc nằm trong danh sách theo dõi của Bộ Tài chính Mỹ về khả năng thao túng tiền tệ.

Trong bối cảnh này, các chuyên gia kinh tế khuyến nghị Việt Nam cần nhanh chóng triển khai chiến lược đa dạng hóa thị trường xuất khẩu, tăng cường đàm phán thương mại song phương với Mỹ, đồng thời đẩy mạnh phát triển thị trường nội địa để giảm bớt mức độ phụ thuộc vào xuất khẩu, nhằm tránh những cú sốc tiềm tàng từ chính sách thương mại ngày càng bảo hộ của Washington.

Nguy cơ Hoa Kỳ áp thuế đối ứng lên hàng hóa Việt Nam đang đặt nền kinh tế của quốc gia Đông Nam Á này trước thách thức nghiêm trọng, với khả năng gây ra cú sốc đáng kể cho các ngành xuất khẩu chủ lực. Các lĩnh vực trụ cột bao gồm điện tử, dệt may, da giày và đồ gỗ - vốn đóng góp phần lớn vào kim ngạch xuất khẩu sang Mỹ - sẽ chịu tác động trực tiếp, có thể dẫn đến sự suy giảm đáng kể trong hoạt động sản xuất, cắt giảm việc làm và ảnh hưởng tiêu cực đến tăng trưởng kinh tế tổng thể.

Trong kịch bản này, Việt Nam buộc phải triển khai một chiến lược ứng phó toàn diện và đa chiều. Yếu tố then chốt trong chiến lược này là đẩy nhanh quá trình đa dạng hóa thị trường xuất khẩu. Mặc dù Mỹ vẫn là thị trường quan trọng, Việt Nam cần mở rộng hiện diện tại các thị trường tiềm năng như EU (thông qua hiệp định EVFTA), Anh (UKVFTA), các nước CPTPP và đặc biệt là các thị trường mới nổi ở Trung Đông, Châu Phi và Mỹ Latin.

Song song với đó, Việt Nam cần chủ động tăng cường đàm phán thương mại với Mỹ để tìm kiếm cơ chế giảm thiểu tác động từ các biện pháp thuế quan tiềm tàng. Điều này có thể bao gồm việc đưa ra các nhượng bộ có chọn lọc trong các rào cản thương mại, tăng cường nhập khẩu từ Mỹ (đặc biệt là các sản phẩm nông nghiệp, công nghệ cao và thiết bị y tế), cũng như chủ động giải quyết các quan ngại của Mỹ liên quan đến chính sách tiền tệ.

Một hướng tiếp cận quan trọng khác là cải thiện sâu rộng môi trường thương mại trong nước. Việt Nam cần tiếp tục cải cách các quy định thương mại để tăng tính minh bạch, giảm bớt các rào cản phi thuế quan, và đảm bảo sự tuân thủ đầy đủ các tiêu chuẩn quốc tế về quyền sở hữu trí tuệ. Những cải thiện này không chỉ góp phần giảm nguy cơ bị Mỹ coi là đối tác thương mại không công bằng mà còn nâng cao năng lực cạnh tranh tổng thể của nền kinh tế.

Về dài hạn, Việt Nam cần tập trung vào việc tăng cường nội lực của nền kinh tế. Điều này bao gồm việc phát triển mạnh mẽ các chuỗi cung ứng nội địa, tăng cường liên kết giữa khu vực đầu tư nước ngoài và doanh nghiệp trong nước, cũng như đẩy mạnh đầu tư vào công nghệ cao, sản xuất thông minh và các ngành có giá trị gia tăng cao. Chiến lược này sẽ không chỉ giúp Việt Nam giảm sự phụ thuộc vào thị trường xuất khẩu mà còn nâng cao vị thế trong chuỗi giá trị toàn cầu.

Đồng thời, Việt Nam cần tận dụng các hiệp định thương mại tự do đã ký kết với các đối tác quan trọng như EU, Nhật Bản, Hàn Quốc và Vương quốc Anh. Các FTA này không chỉ mở ra các thị trường thay thế cho hàng xuất khẩu Việt Nam mà còn tạo điều kiện thuận lợi cho việc thu hút đầu tư chất lượng cao, góp phần nâng cấp cơ cấu xuất khẩu theo hướng bền vững hơn.

Tóm lại, mặc dù Việt Nam đã thành công trong việc nắm bắt cơ hội từ làn sóng dịch chuyển sản xuất toàn cầu để trở thành một trong những đối tác thương mại quan trọng của Mỹ, nhưng mức độ phụ thuộc quá lớn vào một thị trường duy nhất đang tạo ra những rủi ro đáng kể. Trong bối cảnh địa chính trị và thương mại toàn cầu đang trở nên phức tạp hơn, Việt Nam cần xây dựng một nền kinh tế có khả năng chống chịu tốt hơn trước những cú sốc bên ngoài, nhằm duy trì đà tăng trưởng bền vững trong dài hạn.