Hãy liếc qua một số đề xuất: thuế quan 50% với hàng nhập từ Brazil, 40% với Lào và Myanmar, 36% với Thái Lan, 35% với Bangladesh, 32% với Indonesia, 30% với Nam Phi, Sri Lanka và EU, và 25% với Nhật Bản và Hàn Quốc. Các mức thuế được đề xuất này vẫn khá gần với công thức kỳ quặc được cố vấn của Trump, Peter Navarro, đưa ra vào tháng 4, trong đó yếu tố quyết định là tỷ lệ giữa thâm hụt song phương của Mỹ so với tổng kim ngạch nhập khẩu song phương.

Không thể nói đủ nhiều rằng đây là một tư duy kinh tế vô lý. Không có lý do gì mà thương mại song phương phải cân bằng. Việc nó không cân bằng cũng hoàn toàn không có nghĩa là nước xuất siêu đang “gian lận”.

Hơn nữa, cán cân thương mại tổng thể về hàng hóa, hay kể cả hàng hóa và dịch vụ, không phải là tổng hợp của các cán cân song phương độc lập. Nó là kết quả của tương tác giữa thu nhập từ yếu tố sản xuất, dòng vốn và, quan trọng nhất, là thu nhập và chi tiêu tổng thể. Không thể không nói rằng, thật điên rồ khi tin rằng Mỹ có thể duy trì thâm hụt ngân sách khổng lồ mà không đồng thời có thâm hụt thương mại và cán cân vãng lai lớn — ít nhất là chừng nào phần còn lại của thế giới vẫn sẵn sàng tài trợ cho họ. Điều gì sẽ xảy ra nếu, hoặc khi, thế giới ngừng làm điều đó? Một thảm họa tài chính.

Trong lúc đó, bản vá thuế quan phi lý mà Trump đang đề xuất sẽ gây ra sự phân bổ nguồn lực sai lệch nghiêm trọng. Một điều mà chính quyền Trump không hiểu được là: thuế quan áp lên một số mặt hàng chính là thuế đánh vào sản xuất của các mặt hàng khác. Thuế cao đối với đầu vào như thép hay nhôm là gánh nặng đối với các nhà sản xuất các mặt hàng sử dụng những nguyên liệu đó. Nếu những nhà sản xuất này sản xuất hàng thay thế nhập khẩu, thì thuế quan ít nhất có thể phần nào bù đắp chi phí. Nhưng nếu họ sản xuất hàng xuất khẩu, thì không thể. Do vậy, các mức thuế của Trump sẽ làm lợi cho những khu vực kém cạnh tranh quốc tế nhất trong nền kinh tế, trong khi gây hại cho những khu vực cạnh tranh nhất. Điều đó có hợp lý không? Rõ ràng là không.

Tệ hơn, việc tập trung hoàn toàn vào các loại hàng hóa của quá khứ là điều nực cười. Điều quan trọng là năng lực cạnh tranh trong tương lai. Đây chẳng khác nào cố gắng hồi sinh loài khủng long về mặt kinh tế. Như David Autor của MIT và Gordon Hanson của Harvard đã chỉ ra, thách thức lớn nhất đối với Mỹ hiện nay là sự trỗi dậy của Trung Quốc như một siêu cường công nghệ và khoa học. Nếu muốn đối phó, Mỹ phải hợp tác với các đồng minh, đầu tư nhiều hơn nữa cho nghiên cứu khoa học và chào đón người nhập cư tài năng — hoàn toàn trái ngược với những gì Trump đang làm. “Làm nước Mỹ vĩ đại trở lại” ư? Thật khó tin. Thị trường có thể đang phớt lờ các hiểm họa dài hạn này với Mỹ.

Đầu tiên là mức thuế 50% với Brazil. Như chính Trump đã viết trong thư gửi Tổng thống Luiz Inácio Lula da Silva, đây là phản ứng nhằm vào việc xét xử “bản sao thu nhỏ của Trump” – Jair Bolsonaro – vì âm mưu lật đổ kết quả cuộc bầu cử tổng thống gần nhất. Nghe quen không? Như Paul Krugman nhận xét, đây là một phần của “Chương trình Bảo vệ Các Nhà Độc Tài” của Trump. Ngoài tất cả mọi điều khác, Trump cũng hoàn toàn không có thẩm quyền pháp lý để dùng thuế quan nhằm đạt mục đích này.

Tiếp theo là mức thuế tàn nhẫn với Lào. Theo IMF, Lào rất nghèo, GDP thực tế bình quân đầu người chỉ bằng 11% của Mỹ. Thặng dư thương mại song phương của họ với Mỹ trong năm 2024 chỉ là 800 triệu USD! Việc một siêu cường thậm chí nghĩ đến việc áp thuế trừng phạt lên một quốc gia như vậy là điều vượt xa khỏi sự ngu xuẩn. Nó thật kinh tởm. Điều khiến nó trở nên không thể tha thứ là: theo CNN, “từ năm 1964 đến 1973, Mỹ đã thả hơn 2 triệu tấn bom xuống Lào... Nhiều bom đã được thả xuống Lào trong chiến tranh Việt Nam hơn cả lượng bom thả xuống Đức và Nhật cộng lại trong Thế chiến II. Điều này khiến Lào — tính theo đầu người — trở thành quốc gia bị ném bom nhiều nhất trong lịch sử.” Những người này không cảm thấy xấu hổ hay sao?

Chính quyền này, theo tuyên bố của Nhà Trắng, được dẫn dắt bởi “nhà đàm phán thương mại vĩ đại nhất trong lịch sử”, với “chiến lược tập trung vào việc giải quyết các mất cân đối có hệ thống trong mức thuế, vốn đã làm lệch sân chơi có lợi cho các đối tác thương mại trong hàng thập kỷ qua”. Trên thực tế, hoàn toàn không có khả năng đạt được các thỏa thuận với gần 200 nước, hay thậm chí chỉ 100 nước, trong vòng vài tháng. Hơn nữa, nhiều yêu cầu của Mỹ — như đòi EU từ bỏ thuế giá trị gia tăng (VAT) — là điều lố bịch. VAT không phải là một hình thức bóp méo thương mại: nó áp dụng cho tất cả hàng hóa hoặc dịch vụ được bán vào thị trường EU, đúng theo nguyên tắc điểm đến. Trên hết, những mức thuế quan này cũng không thể xóa bỏ thâm hụt thương mại của Mỹ.

Vậy phải làm gì với sự điên rồ này? Trước hết, chúng ta nên hy vọng rằng Trump sẽ tiếp tục rút lui — lần này rồi lần khác — dù sự bất định gây ra cũng đã là một cái giá đắt. Thứ hai, cần có sự trả đũa — lý tưởng nhất là sự trả đũa phối hợp — chống lại Mỹ. Thứ ba, tất cả các thành viên Tổ chức Thương mại Thế giới nên tuyên bố rằng mọi nhượng bộ thương mại dành cho Mỹ cũng sẽ được mở rộng cho các thành viên khác, theo nguyên tắc “đối xử tối huệ quốc”. Cuối cùng, các thành viên còn lại cũng nên tuân thủ các hiệp định đã ký kết với nhau. Mỹ đã hành xử như một kẻ nổi loạn. Phần còn lại của thế giới không cần phải đi theo.