Rủi ro leo thang nhanh từ Chiến tranh thuế quan 2.0

Căng thẳng thuế quan giữa Trung Quốc và Mỹ đã leo thang nhanh chóng. Sau hai đợt tăng thuế 10% của Mỹ vào tháng 2 và tháng 3 nhằm vào vấn đề fentanyl, ngày 2/4, Tổng thống Trump công bố mức thuế đáp trả 34% lên hàng Trung Quốc, cùng loạt thuế từ 10-49% áp lên các nước khác (những mức trên 10% bị hoãn 90 ngày vào tuần sau). Hai bên rơi vào thế đối đầu khi Trung Quốc áp thuế đáp trả 34% lên hàng Mỹ, sau đó tăng vọt lên 85% rồi 125%. Tính tổng, thuế Mỹ áp lên Trung Quốc năm nay tăng 145%, đẩy thuế suất hiệu dụng trung bình lên 156% (dựa trên rổ hàng hóa thương mại năm 2024).

Tuy nhiên, một số mặt hàng được miễn thuế 125%, bao gồm linh kiện ô tô, thép, nhôm và nhóm sản phẩm tiêu dùng/công nghiệp (điện thoại, máy tính, chip bán dẫn...). Các miễn trừ này giảm khoảng 185 tỷ USD hàng hóa chịu thuế 125% (trên tổng 440 tỷ USD nhập khẩu từ Trung Quốc). Thuế suất hiệu dụng trung bình hiện ở mức 110% và các miễn trừ này có thể sẽ được rà soát lại và có khả năng áp dụng các mức thuế mới thấp hơn mức 125%. Nếu duy trì, các mức thuế này sẽ khiến giao dịch song phương giảm mạnh và đẩy quan hệ thương mại Mỹ-Trung gần như tách rời hoàn toàn.

Tác động tiêu cực đến tăng trưởng từ việc leo thang thuế quan

Mức leo thang hiện tại của “Chiến tranh thuế quan 2.0” đã vượt xa giả định thận trọng (nhưng không phổ biến) trước đây của JPMorgan là Mỹ sẽ tăng 40 điểm phần trăm thuế đối với hàng Trung Quốc (áp dụng từ tháng 11/2024). Đầu tháng 4, sau khi Mỹ công bố mức thuế đáp trả 34% (tương đương mức tăng lũy kế 54 điểm phần trăm), JPMorgan đã điều chỉnh dự báo tăng trưởng kinh tế Trung Quốc, với ước tính mức cản trở tăng trưởng thêm khoảng 0.7 điểm phần trăm, kèm dự đoán Trung Quốc sẽ triển khai gói hỗ trợ tài khóa trị giá 1 nghìn tỷ nhân dân tệ (tương đương 0.7% GDP) trong quý III/2025, đồng thời điều chỉnh dự báo tăng trưởng cả năm từ 4.6% xuống còn 4.4%.

Đợt tăng thuế tiếp theo (từ 34% lên 125%) đặt ra rủi ro giảm sâu hơn. Chúng tôi đánh giá tác động qua ba kênh: (1) Giảm trực tiếp xuất khẩu sang Mỹ; (2) Tác động gián tiếp qua đầu tư, việc làm và tiêu dùng ngành liên quan; (3) Tâm lý doanh nghiệp trước bất ổn chính sách.

Với kênh thứ nhất, JPMorgan giả định độ co giãn xuất khẩu là 1 (ví dụ: thuế tăng 10% thì xuất khẩu giảm 10%). Tuy nhiên, khi thuế vượt ngưỡng cao (84-125%), tác động biên sẽ giảm do thương mại song phương đã xuống mức tối thiểu. Phân tích gần đây (link) cho thấy xuất khẩu Trung Quốc sang Mỹ không biến mất hoàn toàn nhờ lợi thế chi phí hoặc vị thế nhập khẩu. Trong kịch bản xấu nhất, xuất khẩu có thể giảm 75-85%, và các đợt tăng thuế tiếp theo hầu như không ảnh hưởng.

Kênh thứ hai (tác động gián tiếp) ảnh hưởng đến đầu tư, việc làm và tiêu dùng trong các ngành liên quan đến xuất khẩu cũng có thể giảm dần theo.

Kênh thứ ba (tâm lý doanh nghiệp) có lẽ chịu ảnh hưởng mạnh nhất vào dịp Lễ Giải phóng khi thuế đánh theo quốc gia (10-49%) gây sốc thị trường. Nhưng với Trung Quốc, các mức thuế sau đó (34-125%) ít gây bất ngờ hơn do cộng đồng doanh nghiệp đã thích nghi. Kênh tâm lý vẫn quan trọng với các nước khác khi thuế đánh theo quốc gia bị hoãn 90 ngày, và kết quả phụ thuộc vào đàm phán với Mỹ.

Tổng hợp lại, JPMorgan ước tính đợt tăng thuế mới (sau điều chỉnh ngày 7/4) sẽ kéo tăng trưởng Trung Quốc giảm thêm 0.4-0.5 điểm %, nâng tổng tác động tiêu cực lên trên 3 điểm % (so với 1.9 điểm % từ đợt tăng 40% ban đầu).

Các ước tính trên có thể được tinh chỉnh thêm. Ví dụ, danh sách miễn trừ tạm thời (chờ làm rõ thuế suất theo mặt hàng) có thể giảm tác động ngắn hạn lên xuất khẩu, khi Trung Quốc tận dụng cơ hội đẩy mạnh xuất khẩu trước thời hạn. Tương tự, việc hoãn thuế 90 ngày với các nước khác có thể giúp Trung Quốc tăng xuất khẩu sang thị trường phi Mỹ, gây nhiễu thời gian tác động của cú sốc thuế.

Tuy nhiên, rủi ro lớn hơn nằm ở khả năng hệ thống thương mại quốc tế bị “tái cấu trúc” nếu các mức thuế cao giữa Mỹ và Trung Quốc được duy trì lâu dài, hoặc nếu Mỹ tái áp thuế đáp trả với các nước khác. Điều này có thể dẫn đến đứt gãy chuỗi cung ứng toàn cầu và sụt giảm thương mại toàn cầu vĩnh viễn.

Chính sách nới lỏng rõ ràng hơn

Bất ổn thương mại đang củng cố chắc chắn chính sách nội địa. Chính phủ Trung Quốc khẳng định đã chuẩn bị đệm chính sách đủ mạnh. Theo JPMorgan, cú sốc thuế sẽ thúc đẩy xu hướng nới lỏng, tập trung vào ba trụ cột: tài khóa mở rộng, tiền tệ nới lỏng và chính sách kích cầu nội địa. Gói hỗ trợ cũng sẽ toàn diện, bao gồm ổn định thị trường chứng khoán, bất động sản (ví dụ: nới hạn mua nhà ở thành phố lớn, tăng vay quỹ tích lũy nhà ở, phát hành trái phiếu địa phương để giải tỏa tồn kho).

Một yếu tố quan trọng là trình tự thực hiện các biện pháp nới lỏng. Chúng tôi cho rằng giai đoạn đầu sẽ tập trung đẩy nhanh các biện pháp sẵn có, trong khi kích thích tài khóa bổ sung sẽ được cân nhắc tại Hội nghị Bộ Chính trị tháng 7 (chúng tôi đã tính toán gói 1.000 tỷ nhân dân tệ vào quý III). Trước đó, kỳ vọng bao gồm: đẩy nhanh phát hành trái phiếu chính phủ (hạn ngạch từ Đại hội Nhân dân tháng 3 chưa sử dụng hết), triển khai chương trình trợ giá đổi cũ (300 tỷ nhân dân tệ năm nay, với 81 tỷ nhân dân tệ đã dùng trong quý I) và các chính sách khuyến khích tiêu dùng (ưu đãi sinh con, tiêu thụ hàng xuất khẩu nội địa).

Về tiền tệ, JPMorgan dự báo cắt giảm 50bp dự trữ bắt buộc (RRR) và 20bp lãi suất chính sách trong năm nay, nâng dự báo tăng trưởng TSF từ 7.9% lên 8.5%. Việc có hay không gói kích cầu quy mô lớn đang được thị trường theo dõi sát. Đây là cuộc tranh luận giữa "nên làm" và "sẽ làm". Các lựa chọn lý tưởng bao gồm trợ cấp hộ nghèo, mở rộng bảo hiểm thất nghiệp, phiếu tiêu dùng không ràng buộc, tăng lương hưu cơ bản hoặc hỗ trợ ngành dịch vụ (chăm sóc người già, thể thao mùa đông...). Tuy nhiên, chuyển đổi chính sách sẽ diễn ra từ từ. Quan sát cho thấy hỗ trợ tiêu dùng đã tăng mạnh (từ 0 lên 300 tỷ nhân dân tệ năm 2024 và 400-600 tỷ nhân dân tệ năm 2025), nhưng trọng tâm vẫn là đầu tư (khoảng 5.000 tỷ nhân dân tệ trái phiếu chính phủ). Tư duy "đầu tư tạo việc làm, tăng thu nhập và thúc đẩy tiêu dùng" vẫn chiếm ưu thế, đặc biệt khi lo ngại thất nghiệp do thuế quan lấn át áp lực giảm phát trong ngắn hạn.

Điều chỉnh dự báo kinh tế

Cập nhật sau cú sốc thuế và báo cáo GDP quý I (đúng kỳ vọng), JPMorgan hạ dự báo tăng trưởng quý III xuống 0.4% (q/q, điều chỉnh theo mùa) từ 1.8% và quý IV xuống 2.0% từ 3.0%. Dự báo cả năm 2025 giảm từ 4.4% xuống 4.1%.

Điều chỉnh này phản ánh thuế tăng và danh sách miễn trừ, nhưng giả định mức thuế cao sẽ duy trì. Ngắn hạn, xuất khẩu đẩy mạnh sang Mỹ (mặt hàng miễn thuế) hoặc chuyển hướng sang nước khác (nhờ hoãn thuế 90 ngày) có thể bù đắp phần nào. Do đó, JPMorgan giữ nguyên dự báo quý 2 (1.6%) nhưng thêm áp lực giảm cho quý III và quý IV khi thuế theo mặt hàng được công bố và chuyển hướng xuất khẩu bị kiểm soát.

Rủi ro tăng điểm bao gồm: (1) Đàm phán Mỹ-Trung tạm giảm thuế; (2) Gói kích thích lớn hơn dự kiến; (3) Dung nạp chuyển hướng xuất khẩu. Ngược lại, rủi ro giảm điểm gồm: (a) Căng thẳng leo thang sang biện pháp phi thuế (trừng phạt, hạn chế đầu tư, công nghệ); (b) Các nước khác áp thuế với Trung Quốc; (c) Hệ thống thương mại quốc tế đổ vỡ nếu thuế cao duy trì.