Xu hướng phi đô la hóa toàn cầu tăng tốc

Xu hướng phi đô la hóa đã được nhắc tới trong nhiều năm qua. Giờ đây, một số tổ chức tài chính hàng đầu thế giới cũng bắt đầu công khai ghi nhận hiện tượng này.

Trong một báo cáo gần đây, JPMorgan Chase đặc biệt nhấn mạnh rằng làn sóng phi đô la hóa đang gia tăng mạnh mẽ, với tỷ trọng dự trữ USD toàn cầu giảm xuống mức thấp nhất trong hai thập kỷ, dưới mốc 60%.

Cụ thể, tổng lượng tài sản định giá bằng USD được nắm giữ bởi các ngân hàng trung ương (ngoại trừ Cục Dự trữ Liên bang Mỹ) đã giảm 59 tỷ USD chỉ riêng trong năm 2024.

Tính đến cuối năm ngoái, USD chỉ chiếm 57.8% trong tổng dự trữ toàn cầu, cũng là mức thấp nhất kể từ năm 1994, đánh dấu mức giảm 7.3 điểm phần trăm trong vòng một thập kỷ. Để so sánh, vào năm 2002, USD chiếm tới khoảng 72% tổng dự trữ toàn cầu.

JPMorgan nhấn mạnh rằng sự suy giảm vị thế USD trong thương mại quốc tế đang được phản ánh trực tiếp trên thị trường vàng, khi các ngân hàng trung ương gia tăng mạnh mẽ lượng vàng dự trữ.

“Xu hướng phi đô la hóa trong dự trữ ngoại hối hiện nay chủ yếu được thúc đẩy bởi nhu cầu ngày càng tăng đối với vàng… Chính nhu cầu này là một trong những động lực chính đứng sau xu hướng giá vàng tăng hiện tại, với mức giá mục tiêu dự báo lên tới 4,000 USD/oz vào giữa năm 2026,” ghi chú nhận định.

Báo cáo cũng lưu ý sự gia tăng tích trữ vàng đặc biệt rõ nét tại các nền kinh tế đối trọng như Trung Quốc, Nga và Thổ Nhĩ Kỳ.

“Trong bối cảnh lo ngại về sức ép từ các đồng tiền pháp định nợ nần chồng chất, tỷ trọng vàng trong dự trữ ngoại hối đã tăng lên, dẫn đầu bởi các ngân hàng trung ương của các thị trường mới nổi – Trung Quốc, Nga và Thổ Nhĩ Kỳ là những bên mua ròng lớn nhất trong thập kỷ vừa qua,” JPMorgan cho biết thêm.

Mặc dù vậy, báo cáo chỉ ra rằng tỷ trọng vàng trong tổng dự trữ của các ngân hàng trung ương thị trường mới nổi vẫn chỉ ở mức khoảng 9%, nhưng đã hơn gấp đôi so với 4% cách đây một thập kỷ.

Không chỉ dừng lại ở vàng, JPMorgan cũng chỉ ra những dấu hiệu rõ ràng của xu hướng phi đô la hóa trên thị trường trái phiếu. Trong 15 năm qua, lượng trái phiếu chính phủ Mỹ do các nhà đầu tư nước ngoài nắm giữ đã giảm liên tục, chỉ còn khoảng 30% vào đầu năm 2025, so với mức đỉnh 50% trong thời kỳ hậu khủng hoảng tài chính toàn cầu.

Jay Barry, Giám đốc chiến lược lãi suất tại JPMorgan Chase, cảnh báo rằng nếu xu hướng bán tháo trái phiếu chính phủ tăng tốc, điều này có thể gây ra những biến động nghiêm trọng trên thị trường tài chính.

“Trong hơn một thập kỷ qua, nhu cầu từ nhà đầu tư nước ngoài đã không theo kịp với tốc độ phát hành Kho bạc của Mỹ. Điều đó đặt ra câu hỏi quan trọng: nếu các nhà đầu tư nước ngoài, đặc biệt là các chủ nợ lớn như Nhật Bản, đang nắm giữ hơn 1.1 nghìn tỷ USD trái phiếu chính phủ, tương đương gần 4% tổng thị trường, bắt đầu bán ra mạnh mẽ, hệ quả sẽ lớn đến đâu? Lợi suất chắc chắn sẽ gia tăng đáng kể,” ông nhận định.

Chính phủ liên bang Mỹ hiện đang đối mặt với áp lực chi phí vay gia tăng do lợi suất trái phiếu tăng và nhu cầu đối với Kho bạc suy yếu. Riêng trong tháng 6, chi phí lãi vay quốc gia đã lên tới 144.6 tỷ USD, đưa tổng chi phí lãi suất của năm tài khóa hiện tại lên 921 tỷ USD, tăng 6% so với cùng kỳ năm trước.

Tại sao các quốc gia đang rời bỏ USD?

Có nhiều nguyên nhân thúc đẩy xu hướng phi đô la hóa đang lan rộng.

Thứ nhất, lo ngại về việc USD bị sử dụng như một công cụ trừng phạt địa chính trị ngày càng gia tăng.

Xu hướng này gia tốc rõ rệt kể từ khi Mỹ và phương Tây áp đặt hàng loạt biện pháp trừng phạt tài chính lên Nga sau cuộc xung đột tại Ukraine.

Theo báo cáo của Atlantic Council, “Trong những năm gần đây, đặc biệt sau khi Nga xâm lược Ukraine và nhóm G7 đẩy mạnh sử dụng các biện pháp trừng phạt tài chính, nhiều quốc gia đã công khai kế hoạch giảm phụ thuộc vào USD.”

Ngoài ra, chính sách thương mại cứng rắn và các động thái kiểm soát tài chính từ Mỹ cũng gây ra sự phản ứng từ nhiều quốc gia, dẫn đến hoạt động bán tháo tài sản định giá bằng USD.

Cuối cùng, tình trạng tài khóa ngày càng xấu đi của Mỹ, với tổng nợ công vượt 36 nghìn tỷ USD và chưa có dấu hiệu chững lại, khiến ngày càng nhiều quốc gia nghi ngại việc tiếp tục nắm giữ tài sản định giá bằng USD. Điều này được thể hiện rõ nét trên thị trường trái phiếu chính phủ, nơi lợi suất trái phiếu tăng cao trong các đợt bán tháo mạnh mẽ, đặc biệt trong những thời điểm căng thẳng địa chính trị, như hồi tháng 4 vừa qua. USD đang dần mất đi vị thế “tài sản trú ẩn an toàn” hàng đầu.

Tác động và hậu quả

Như JPMorgan lưu ý, đây không phải là lần đầu tiên dự trữ USD suy giảm. Trong những năm 1970-80, khi thế giới dần rời xa USD, tỷ trọng của đồng tiền này trong dự trữ toàn cầu cũng từng giảm mạnh. Tuy nhiên, USD đã lấy lại vị thế trong thập kỷ 1990 nhờ lạm phát được kiểm soát và thâm hụt ngân sách giảm nhờ ‘lợi tức hòa bình’ sau Chiến tranh Lạnh.

JPMorgan gọi sự suy giảm hiện tại của USD là “đáng kể nhưng không phải chưa từng có tiền lệ.”

Nói cách khác, hiện tại USD chưa đối mặt với nguy cơ sụp đổ hoàn toàn hay đánh mất vị thế tiền tệ dự trữ thống trị, ít nhất là trong ngắn hạn.

Tuy nhiên, ngay cả một mức giảm nhẹ trong nhu cầu USD cũng có thể gây ra những hệ quả tiêu cực đối với chính phủ Mỹ và toàn bộ nền kinh tế.

Nói một cách đơn giản, nước Mỹ cần thế giới tiếp tục cần USD.

Vai trò của USD như đồng tiền dự trữ toàn cầu cho phép Mỹ duy trì bộ máy chính phủ khổng lồ, tài trợ cho thâm hụt ngân sách khổng lồ, và in tiền mà không đối mặt ngay lập tức với hậu quả tiêu cực. Nhu cầu toàn cầu đối với USD đã hấp thụ lượng cung tiền khổng lồ từ Cục Dự trữ Liên bang và giữ đồng tiền này mạnh mẽ bất chấp các chính sách tiền tệ lỏng lẻo.

Trang WolfStreet từng cảnh báo:

“Vị thế dự trữ của USD cho phép Mỹ tài trợ đồng thời cả thâm hụt tài khóa khổng lồ và thâm hụt thương mại kéo dài nhiều thập kỷ. Hàng nghìn tỷ USD tài sản định giá bằng USD – từ trái phiếu chính phủ, trái phiếu doanh nghiệp, đến cổ phiếu – đã được các ngân hàng trung ương toàn cầu tích lũy. Khi vai trò này mờ nhạt dần, dù chậm nhưng chắc chắn, rủi ro tài chính tích tụ cũng sẽ ngày một lớn.”

Dù mối đe dọa trước mắt chưa đến mức khẩn cấp, nhưng các yếu tố rủi ro đang gia tăng từng ngày.

Ngay cả sự phi đô la hóa khiêm tốn cũng có thể tạo ra dư thừa USD quay trở lại nước Mỹ, gây áp lực lạm phát trong nước khi giá trị đồng bạc xanh suy yếu. Trong kịch bản xấu nhất, một sự sụp đổ toàn diện của USD có thể dẫn tới siêu lạm phát.

Dù viễn cảnh này chưa cận kề, nhưng làn sóng phi đô la hóa đang âm thầm tái định hình trật tự tài chính toàn cầu, và những tác động của nó đang dần hiện hữu.