Nếu như trong nhiệm kỳ đầu, Trump tập trung vào việc áp thuế trực tiếp lên hàng hóa Trung Quốc, thì lần này, ông còn nhắm đến cả những quốc gia trung gian – nơi Bắc Kinh đang sử dụng như một "cửa sau" để đưa hàng hóa vào Mỹ.

Sự thay đổi trong chiến lược này đã tạo ra một làn sóng bất ổn mới trên thị trường toàn cầu, đe dọa làm gián đoạn thương mại giữa các nền kinh tế lớn và tái định hình chuỗi cung ứng trong những năm tới.

Gia tăng thuế quan và chiến lược "tách rời" Trung Quốc

Chỉ trong bảy tuần đầu tiên của nhiệm kỳ, chính quyền Trump đã hai lần nâng thuế nhập khẩu đối với hàng hóa Trung Quốc, bổ sung tổng cộng 20% vào các mức thuế trước đó. Đây là mức thuế mà nhiều chuyên gia kinh tế đã dự báo trong các kịch bản căng thẳng thương mại leo thang. Với xu hướng hiện tại, giới phân tích lo ngại rằng thuế quan sẽ tiếp tục tăng, làm dấy lên những tác động tiêu cực đối với dòng chảy thương mại toàn cầu.

Không dừng lại ở đó, Trump còn đang tấn công vào chiến lược "China Plus One" – mô hình mà các công ty đa quốc gia sử dụng để di dời một phần hoạt động sản xuất ra khỏi Trung Quốc nhằm giảm thiểu rủi ro địa chính trị. Ban đầu, chiến lược này được thúc đẩy bởi chi phí lao động gia tăng ở Trung Quốc, nhưng sau đợt áp thuế đầu tiên của Trump vào năm 2018, nhiều doanh nghiệp đã coi đây là biện pháp cần thiết để né tránh rủi ro thương mại trực tiếp giữa Mỹ và Trung Quốc.

Tuy nhiên, bất chấp sự dịch chuyển này, Trung Quốc vẫn giữ vai trò then chốt trong chuỗi cung ứng toàn cầu. Theo dữ liệu từ Cục Điều tra Dân số Mỹ, tỷ trọng hàng hóa nhập khẩu từ Trung Quốc vào Mỹ đã giảm xuống còn 13.4% từ năm 2017 đến 2024. Nhưng trong cùng giai đoạn, tỷ trọng xuất khẩu hàng hóa toàn cầu của Trung Quốc lại tăng từ 12.7% lên 14.2%, theo thống kê từ Hội nghị Liên Hợp Quốc về Thương mại và Phát triển (UNCTAD).

Thay đổi trong nhập khẩu của Mỹ từ ba đối tác chính

Một phần không nhỏ hàng hóa Trung Quốc đã được xuất khẩu sang Mỹ thông qua các nước thứ ba mà không có nhiều giá trị gia tăng thực sự. Ví dụ, nhập khẩu từ Việt Nam vào Mỹ đã tăng gấp ba lần từ năm 2017 đến 2024, đạt 137 tỷ USD. Trong khi đó, nhập khẩu từ Mexico cũng tăng gần hai phần ba, lên tới 506 tỷ USD. Trong số này, Mexico chủ yếu xuất khẩu ô tô và linh kiện, còn Việt Nam ghi nhận sự gia tăng đáng kể trong các ngành viễn thông, đồ nội thất và giày dép, theo phân tích của ngân hàng đầu tư Natixis.

Việt Nam và Mexico đối diện rủi ro trừng phạt thuế quan

Một trong những trọng tâm của chính sách thương mại mới của Trump là trấn áp các quốc gia hưởng lợi từ việc tái định tuyến hàng hóa Trung Quốc. Trong đó, Việt Nam trở thành một mục tiêu dễ bị tổn thương khi tỷ lệ giá trị gia tăng nội địa trong xuất khẩu của nước này đã giảm 5 điểm phần trăm, xuống còn 50% trong giai đoạn 2010-2020, theo nghiên cứu của Nomura. Mức này thấp hơn đáng kể so với mức trung bình 64% của các quốc gia như Ấn Độ, Malaysia và Mexico – những nước có tỷ lệ này không suy giảm hoặc giữ ổn định trong cùng kỳ.

Tỷ lệ giá trị gia tăng nội địa trong tổng xuất khẩu của Việt Nam giảm

Không chỉ Việt Nam, các đồng minh của Mỹ cũng đang chịu áp lực lớn từ Washington. Mexico hiện đang xem xét áp thuế lên hàng hóa Trung Quốc và đã khởi động một cuộc điều tra chống bán phá giá đối với thép Trung Quốc. Trong khi đó, thuế quan 25% của Mỹ đối với Mexico đã chính thức có hiệu lực vào thứ Ba tuần này. Tổng thống Mexico Claudia Sheinbaum thừa nhận rằng nước này không có nhiều lựa chọn ngoài việc duy trì quan hệ mật thiết với Mỹ.

Tại Canada, Bộ trưởng Tài chính Mỹ Scott Bessent cũng đang thúc giục Ottawa áp thuế đối với Trung Quốc nhằm bảo vệ khu vực Bắc Mỹ khỏi làn sóng hàng hóa giá rẻ từ nền kinh tế lớn thứ hai thế giới.

Gary Ng, chuyên gia kinh tế cấp cao tại Natixis, nhận định: “Nếu trước đây, các biện pháp hạn chế thương mại chủ yếu nhắm vào hàng hóa ‘Sản xuất tại Trung Quốc’, thì nay, chúng ngày càng tập trung vào hàng hóa ‘Sản xuất bởi Trung Quốc’, dù được lắp ráp tại nước thứ ba.”

Việt Nam chiếm tỷ trọng lớn trong dòng vốn FDI mới từ Trung Quốc vào sản xuất

Ấn Độ – Kẻ hưởng lợi từ làn sóng dịch chuyển

Trái ngược với Việt Nam, Ấn Độ đang nổi lên như một trong những điểm đến tiềm năng hưởng lợi từ sự dịch chuyển chuỗi cung ứng. Trong chuyến thăm Mỹ gần đây, Thủ tướng Ấn Độ Narendra Modi đã đạt được thỏa thuận với chính quyền Washington để thúc đẩy một hiệp định thương mại song phương vào mùa thu năm 2025, với mục tiêu nâng kim ngạch thương mại lên 500 tỷ USD vào năm 2030.

Dù vẫn phụ thuộc nhiều vào linh kiện Trung Quốc, Ấn Độ đang thu hút ngày càng nhiều vốn đầu tư từ Mỹ. Theo Bộ Xúc tiến Công nghiệp và Thương mại Ấn Độ, Mỹ đã đóng góp 10% vào tổng dòng vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) của nước này kể từ năm 2000, chỉ đứng sau hai thiên đường thuế là Mauritius và Singapore.

Tuy nhiên, việc Ấn Độ thu hút các nhà sản xuất rời khỏi Trung Quốc vẫn còn hạn chế, ngoại trừ một số thành công lớn như việc Apple chuyển một phần chuỗi cung ứng sang quốc gia Nam Á này. Hơn nữa, chính Trump cũng đã chỉ trích mức thuế nhập khẩu cao của Ấn Độ trong bài phát biểu trước Quốc hội gần đây.

Ấn Độ thu hút dòng vốn FDI lớn từ Mỹ

Tách rời chuỗi cung ứng Trung Quốc: Nhiệm vụ bất khả thi?

Dù chính quyền Trump đang tìm cách giảm bớt sự phụ thuộc vào Trung Quốc, nhiều chuyên gia cảnh báo rằng việc loại bỏ hoàn toàn Trung Quốc khỏi chuỗi cung ứng toàn cầu là điều không dễ dàng.

Sonal Varma, nhà kinh tế trưởng khu vực châu Á (ngoại trừ Nhật Bản) tại Nomura, nhận định rằng Mỹ có thể tập trung vào việc hồi hương các ngành sản xuất chiến lược như thép, nhôm, dược phẩm, ô tô và công nghệ cao như chất bán dẫn. Tuy nhiên, với các lĩnh vực sản xuất cấp thấp, Mỹ có thể sẽ chọn nhập khẩu từ các nước đồng minh có mức độ phụ thuộc vào Trung Quốc thấp hơn.

Frederic Neumann, chuyên gia kinh tế trưởng khu vực châu Á tại HSBC, cảnh báo rằng: “Cố gắng tái cấu trúc toàn bộ chuỗi cung ứng để tách rời khỏi Trung Quốc là một nhiệm vụ khó khăn. Nhiều khả năng, sự thay đổi sẽ diễn ra theo từng ngành hàng thay vì từng quốc gia.”

Với sự thù địch ngày càng gia tăng giữa hai nền kinh tế lớn nhất thế giới, một thỏa thuận thương mại giữa Mỹ và Trung Quốc dường như vẫn nằm ngoài tầm với. Điều này đồng nghĩa với việc mô hình "China Plus One" sẽ phải trải qua những điều chỉnh sâu rộng, bất kể Trump sẽ làm gì trong những tháng tiếp theo.