Trong nhiệm kỳ đầu của Donald Trump, Việt Nam là một trong những quốc gia hưởng lợi lớn nhất từ cuộc chiến thương mại Mỹ - Trung khi các nhà sản xuất toàn cầu chuyển hướng đầu tư để né thuế. Tuy nhiên, thành công này có thể trở thành rủi ro khi Trump đắc cử và đe dọa áp thuế toàn diện lên hàng nhập khẩu.

Trong những năm gần đây, Việt Nam đạt thặng dư thương mại lớn thứ tư với Mỹ, chỉ sau Trung Quốc, Mexico và Liên minh châu Âu, nhờ các nhà sản xuất toàn cầu chuyển nhà máy khỏi Trung Quốc để tránh tác động từ thuế quan của Trump. Tuy vậy, điều này cũng khiến nền kinh tế phụ thuộc nặng nề vào Mỹ, khi thị trường này chiếm gần 30% xuất khẩu. “Việt Nam có thể đối mặt với sự giám sát chặt chẽ hơn, đặc biệt là với các mặt hàng quá cảnh để tránh thuế đánh vào Trung Quốc,” Marco Förster, Giám đốc khu vực ASEAN tại Dezan Shira & Associates, nhận định.

Thâm hụt thương mại giữa Việt Nam và Hoa Kỳ đã tăng vọt kể từ khi chiến tranh thương mại giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc bắt đầu

Trump đã cam kết áp thuế 60% lên hàng hóa từ Trung Quốc và 20% với hàng hóa từ các quốc gia khác. Các nhà kinh tế tại ngân hàng OCBC dự báo nếu chính sách này áp dụng lên Việt Nam, tăng trưởng kinh tế của Việt Nam đã đạt 5% năm ngoái, có thể giảm tới 4 điểm phần trăm. Förster cảnh báo: “Hậu quả sẽ rất nghiêm trọng nếu các biện pháp thuế quan này được áp dụng.”

Trong khi Trump không trực tiếp nhắc đến Việt Nam trong chiến dịch tranh cử, ông từng chỉ trích Việt Nam vào năm 2019 là “kẻ lợi dụng tồi tệ nhất, thậm chí hơn cả Trung Quốc.” Điều này khiến các doanh nghiệp nước ngoài, đặc biệt là các nhà đầu tư lớn như Hàn Quốc, lo ngại. Ông Hong Sun, Chủ tịch Phòng Thương mại Hàn Quốc tại Việt Nam, cho biết, nếu các biện pháp thuế được áp dụng, các công ty Hàn Quốc có thể giảm hoặc trì hoãn đầu tư vào Việt Nam.

Trước những nguy cơ này, Việt Nam đang tìm cách giảm căng thẳng thương mại. Phát biểu tại hội nghị APEC tuần trước, Chủ tịch nước Lương Cường nhấn mạnh rằng “chủ nghĩa bảo hộ và chiến tranh thương mại chỉ dẫn đến suy thoái kinh tế, xung đột và nghèo đói.” Ông kêu gọi cộng đồng quốc tế vượt qua tư duy “được mất” và ưu tiên hợp tác để ngăn chặn các chính sách mang tính dân tộc cực đoan làm tổn hại kinh tế toàn cầu.

Đối tác nhập khẩu lớn nhất của Việt Nam là Trung Quốc, trong khi Hoa Kỳ là điểm đến xuất khẩu hàng đầu

Việt Nam trước cơ hội và thách thức từ thương mại với Mỹ

Việt Nam nổi lên như điểm đến hấp dẫn nhất Đông Nam Á trong chiến tranh thương mại Mỹ - Trung, nhờ vào vị trí chiến lược, chính sách khuyến khích đầu tư và môi trường kinh doanh thuận lợi.

Năm 2022, dòng vốn đầu tư nước ngoài vào Việt Nam đạt 36.6 tỷ USD, trong khi thặng dư thương mại với Mỹ vọt lên hơn 104 tỷ USD, gấp gần ba lần so với năm 2017, khi ông Donald Trump bắt đầu nhiệm kỳ tổng thống.

Quan hệ Mỹ - Việt đã được nâng cấp đáng kể sau khi ông Trump rời Nhà Trắng. Năm ngoái, hai nước đạt thỏa thuận nâng cấp lên “đối tác chiến lược toàn diện,” mức cao nhất trong quan hệ ngoại giao của Việt Nam. Tổng thống Joe Biden ca ngợi Việt Nam là một “quốc gia then chốt” và gỡ bỏ nhãn “thao túng tiền tệ” mà chính quyền Trump từng áp đặt. Mỹ cũng thúc đẩy hỗ trợ Việt Nam trong lĩnh vực sản xuất bán dẫn, nhằm hạn chế khả năng tiếp cận công nghệ cao của Trung Quốc.

Tuy nhiên, vị trí này đặt Việt Nam trước nhiều thách thức, đặc biệt là áp lực thu hẹp thặng dư thương mại với Mỹ. Một số giải pháp được đề xuất bao gồm tăng cường nhập khẩu máy bay, thiết bị quân sự, hoặc khí hóa lỏng từ Mỹ. Việt Nam cũng có thể siết chặt kiểm soát đầu tư từ Trung Quốc, ngăn chặn hành vi lợi dụng Việt Nam để né thuế Mỹ thông qua hàng hóa “mượn nhãn” hoặc vi phạm quy tắc xuất xứ.

Dòng vốn FDI từ Trung Quốc vào Việt Nam đã tăng vọt gần 80% trong năm ngoái

Mặc dù vậy, nền kinh tế Việt Nam với quy mô hạn chế khó có thể tăng đáng kể lượng nhập khẩu từ Mỹ để làm hài lòng chính quyền Washington. Bên cạnh đó, việc tăng mua hàng từ Mỹ cũng cần được tính toán cẩn thận để không làm ảnh hưởng đến quan hệ với Trung Quốc, đối tác thương mại lớn nhất và là quốc gia đang tăng mạnh đầu tư vào Việt Nam.

Đáng chú ý, năm 2023, vốn đầu tư từ Trung Quốc vào Việt Nam tăng 80%, dẫn đầu về số lượng dự án mới. Tuy nhiên, các chuyên gia cảnh báo rằng hàng hóa Trung Quốc đang ngày càng lợi dụng Việt Nam như “trạm trung chuyển” để né thuế, gây rủi ro lớn cho quan hệ thương mại với Mỹ.

Nguyễn Thùy Anh, giám đốc tại Dragon Capital, nhận định đầu tư từ Trung Quốc có thể bị Hà Nội giám sát chặt chẽ hơn, nhưng Việt Nam vẫn sẽ thu hút thêm vốn FDI khi các nhà sản xuất tiếp tục rời Trung Quốc. Bà cũng cho biết Việt Nam có thể chủ động điều chỉnh hoạt động xuất nhập khẩu, đàm phán các hiệp định thương mại và tăng cường tuân thủ quy tắc xuất xứ để giảm thiểu rủi ro về thuế. Bằng cách duy trì chính sách “ngoại giao cây tre,” Việt Nam tiếp tục cân bằng giữa hai cường quốc lớn, giữ vững vị thế là điểm đến đầu tư hấp dẫn trong khu vực.