Đối với các thủ đô đại diện cho các quốc gia không phải cường quốc chính như Hà Nội, Jakarta, New Delhi, Pretoria, Abuja, Brasilia, Mexico City, hoặc thậm chí Copenhagen, Ottawa và Panama City, câu hỏi về chiến lược đầu tư địa chính trị tối ưu đang được đặt ra.

Sau giai đoạn chuyển tiếp khoảng 100 ngày của nhiệm kỳ tổng thống thứ hai của Donald Trump, phân tích chiến lược cho thấy mô hình "ngoại giao cây tre" của Việt Nam là phương án đáng được xem xét áp dụng. Chiến lược này đề cao tính linh hoạt trước biến động địa chính trị để đảm bảo khả năng chống chọi với các cú sốc. Các yếu tố cốt lõi bao gồm: duy trì khoảng cách chiến lược với các cường quốc, không nhất thiết theo nguyên tắc cách đều; đa dạng hóa danh mục đầu tư địa chính trị; thúc đẩy quan hệ thương mại đa phương với tất cả các bên có tiềm năng; tham gia các liên minh chiến lược linh hoạt để tạo cơ chế cân bằng đối với Nga, Trung Quốc, Hoa Kỳ hoặc bất kỳ thực thể nào khi cần thiết, đôi khi áp dụng chiến lược liên minh chiến thuật với một bên để tạo đòn bẩy đối với các bên khác. Mô hình này không đặt niềm tin tuyệt đối vào bất kỳ hiệp định song phương hay đa phương nào, đồng thời tránh các hành động khiêu khích, nhằm tối đa hóa lợi ích chủ quyền và độc lập quốc gia.

Biểu tượng cây tre uốn mình theo gió - một hình ảnh thâm nhập sâu vào hệ sinh thái, nghệ thuật và văn hóa Việt Nam - đã được cố Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng chuyển hóa thành triết lý ngoại giao. Theo học thuyết này, Việt Nam cần phát triển "gốc vững, thân chắc và cành linh hoạt" trong các mối quan hệ quốc tế. Triết lý này đặc biệt phù hợp với quốc gia có lịch sử phải đối mặt với các áp lực từ các cường quốc biến đổi như Trung Quốc, Pháp và Hoa Kỳ, và hiện đang ưu tiên độc lập và chủ quyền - được cấu trúc hóa như rễ và thân cây - làm nền tảng cho mọi lợi ích chiến lược khác.

Mô hình toàn diện của ngoại giao cây tre của Việt Nam được thiết lập trên nguyên tắc "bốn không": không tham gia các liên minh quân sự cố định, không liên kết chiến lược với một quốc gia nhằm chống lại quốc gia khác, không cho phép các thực thể nước ngoài sử dụng lãnh thổ để khởi động xung đột, và không áp dụng giải pháp quân sự trong giải quyết tranh chấp. Trong thực tiễn triển khai, chiến lược đối ngoại của Việt Nam thể hiện qua các thao tác cân bằng và tinh tế - một mặt ký kết Quan hệ Đối tác Chiến lược Toàn diện với Washington (đối tác tiềm năng trong trường hợp Trung Quốc có động thái chiếm đóng các vùng lãnh hải Việt Nam tại Biển Đông), mặt khác thiết lập 36 thỏa thuận hợp tác song phương với Bắc Kinh dưới khung khổ xây dựng "tầm nhìn chiến lược chung".

Tuy nhiên, mô hình Việt Nam cũng bộc lộ các hạn chế cố hữu của ngoại giao cây tre. Sau khi Nga triển khai chiến dịch quân sự tại Ukraine, Hà Nội đối mặt với bài toán đạo đức-chiến lược. Mặc dù bày tỏ đồng cảm thực chất với Ukraine và phản đối hành vi xâm phạm chủ quyền, Việt Nam buộc phải tránh thế đối đầu trực tiếp với Nga. Kết quả là một chiến lược không còn giữ được tính linh hoạt của cây tre mà chuyển sang trạng thái uốn éo của cây bonsai. Hà Nội duy trì kênh đối thoại với Moscow và kiềm chế biểu quyết chống lại Điện Kremlin tại Liên Hợp Quốc, đồng thời thể hiện đoàn kết song phương với Kiev thông qua các gói viện trợ nhân đạo.

Trên phạm vi toàn cầu, các quốc gia khác, đặc biệt trong khối Nam bán cầu, đã triển khai các chiến lược ngoại giao tương tự dưới các thuật ngữ khác nhau. Ấn Độ theo đuổi chính sách "liên kết đa chiều": vừa là thành viên của Bộ Tứ (cơ chế an ninh khu vực phương Tây bao gồm New Delhi, Washington, Canberra và Tokyo) vừa duy trì quan hệ mua bán chiến lược với Nga trong lĩnh vực dầu khí và vũ khí, đồng thời củng cố vị thế trong diễn đàn BRICS cùng với Nga, Trung Quốc và các đối tác khác. Singapore, với vị thế chiến lược là quốc gia đảo và trung tâm thương mại hàng hải, áp dụng "ngoại giao cân bằng" giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc. Thổ Nhĩ Kỳ định vị là cầu nối Đông-Tây, duy trì tư cách thành viên NATO đồng thời đầu tư vào hệ thống phòng thủ tên lửa của Nga.

Có thể khẳng định rằng, ngoại giao cây tre, dưới bất kỳ định danh nào, đều là chiến lược tối ưu hơn so với "Phần Lan hóa" - một mô hình được các quốc gia không phải cường quốc áp dụng nhằm bảo vệ chủ quyền dưới áp lực địa chính trị. Thuật ngữ này xuất phát từ thỏa thuận Phần Lan-Liên Xô năm 1948, theo đó Helsinki cam kết duy trì vị thế không liên kết với NATO và tiền thân của Liên minh Châu Âu, về bản chất là nhượng bộ ảnh hưởng chính sách đối ngoại cho Moscow để đảm bảo độc lập tương đối. Theo phép ẩn dụ sinh học, quốc gia "Phần Lan hóa" tương đương với cây phụ sinh, sống nương tựa vào thực thể khác và không gây xáo trộn cho chủ thể chính. Rõ ràng, mô hình cây tre vẫn là lựa chọn chiến lược vượt trội.

Cho đến gần đây, chiến lược tối ưu được đề xuất vẫn là phương án vượt trội hơn cả ngoại giao kiểu cây tre hay cây phụ sinh. Trong kỷ nguyên Pax Americana - trật tự quốc tế mà Hoa Kỳ đóng vai trò duy trì hệ thống và các quy tắc, chống lại hành vi xâm lược - việc các quốc gia lựa chọn phe phương Tây do Mỹ dẫn đầu là quyết định hợp lý. Khối này thể hiện sức mạnh quân sự vượt trội, thịnh vượng kinh tế và các giá trị tự do chính trị.

Tuy nhiên, chiến lược "Nước Mỹ trước tiên" của chính quyền Trump đã chấm dứt Pax Americana, thay thế trật tự quốc tế bằng tình trạng vô chính phủ tiềm ẩn hỗn loạn. Trong bối cảnh mới đầy biến động này, chủ nghĩa lý tưởng thuần túy (phân định theo trục dân chủ-độc tài) không còn là chiến lược quốc gia khả thi. Tương tự, việc duy trì trung thành không điều kiện với Hoa Kỳ cũng không còn là lựa chọn tối ưu. Trong môi trường địa chính trị dưới thời Trump với triển vọng bất ổn gia tăng, chiến lược tối ưu để duy trì nền tảng vững chắc và khả năng phát triển bền vững chính là áp dụng mô hình cây tre.