Tổng thống Donald Trump đã gọi ngày 2/4 là "ngày giải phóng". Đối với người Mexico, đây sẽ là thời khắc họ biết được mức độ thiệt hại kinh tế mà Trump dự định gây ra cho quốc gia họ. Phần lớn nền kinh tế toàn cầu nhiều khả năng sẽ bị ảnh hưởng bởi các khoản thuế mà Hoa Kỳ sắp công bố vào ngày 2/4. Tuy nhiên, Mexico đang đối mặt với nguy cơ lớn hơn nhiều, khi quốc gia này phụ thuộc vào thị trường Hoa Kỳ với tỷ lệ 80% tổng kim ngạch xuất khẩu. Trump đã từng áp thuế 25% lên cả Canada và Mexico, dù sau đó khoảng một nửa số thuế này đã được tạm thời đình chỉ. Đáng lo ngại là toàn bộ các khoản thuế này có thể sẽ được hoàn toàn khôi phục vào tuần tới.

Tương lai của Mexico đáng được quan tâm đặc biệt vì hai lý do quan trọng. Thứ nhất, sự phụ thuộc đặc biệt của nền kinh tế vào hoạt động xuất khẩu sang Hoa Kỳ đồng nghĩa với việc sự ổn định xã hội và chính trị của Mexico đang bị đe dọa nghiêm trọng. Các nhà kinh tế Mexico tin rằng, trong kịch bản tồi tệ nhất, các khoản thuế của Trump sẽ gây ra một cuộc suy thoái kinh tế trầm trọng tại đất nước họ. Lý do thứ hai là Mexico đang trở thành một trường hợp thử nghiệm về cách đối phó với Trump. Trong khi Canada đã phản ứng với Hoa Kỳ bằng những tuyên bố cứng rắn và áp đặt thuế đáp trả tương xứng, Tổng thống Mexico Claudia Sheinbaum lại chọn cách tiếp cận ôn hòa. Bà nhấn mạnh sự tôn trọng dành cho Trump và hiện tại đang kiềm chế không áp đặt thuế quan trả đũa. Sheinbaum cũng đồng ý cử thêm 10,000 quân đến bảo vệ biên giới Hoa Kỳ - Mexico và trục xuất 29 thủ lĩnh băng đảng ma túy cấp cao sang Hoa Kỳ.

Sheinbaum đã được Trump khen ngợi, ông gọi bà là một "người phụ nữ tuyệt vời". Bà cũng đang có tỷ lệ ủng hộ cực cao trong các cuộc thăm dò ý kiến trong nước. Trên trường quốc tế, bà được nêu bật như một hình mẫu về cách đối phó khôn khéo với nước Mỹ dưới thời Trump, tờ New York Times đã ca ngợi chủ nghĩa thực dụng của bà và The Economist cũng đã tán dương "tài ngoại giao xuất chúng" của nữ Tổng thống này.

Thực tế phức tạp hơn nhiều. Như Luis de la Calle, một nhà kinh tế thương mại hàng đầu, đã chỉ ra với tôi tại Mexico City tuần trước, Canada và Mexico cho đến nay đã được chính quyền Trump đối xử gần như giống hệt nhau. Những người chỉ trích Sheinbaum cũng cho rằng bà đang làm tổn hại nền kinh tế Mexico và triển vọng đầu tư tương lai bằng cách tiếp tục thúc đẩy kế hoạch sa thải toàn bộ thẩm phán của đất nước và thay thế họ bằng các quan chức được bầu chọn. Với nền kinh tế địa phương đã đang gặp khó khăn, Sheinbaum rất cần Trump nới lỏng các biện pháp trừng phạt.

Thế nhưng, Mexico đang phải đối mặt với tình thế khó khăn hơn nhiều khi những bất mãn của Trump vượt ra ngoài lĩnh vực thương mại. Mới tháng trước, Nhà Trắng đã đưa ra tuyên bố nghiêm trọng: "Các tổ chức buôn bán ma túy Mexico đang có mối quan hệ đồng lõa không thể chấp nhận với chính phủ Mexico." Phát biểu này được Joshua Treviño - chuyên gia từ Viện Chính sách Mỹ Trước Tiên (tổ chức ủng hộ Trump) - nhấn mạnh là "một tuyên bố mang tính bước ngoặt, báo hiệu thời kỳ đối đầu mới giữa hai quốc gia."

Trong hàng ngũ đảng Cộng hòa đang diễn ra cuộc thảo luận sâu rộng xoay quanh vấn đề liệu Hoa Kỳ có nên triển khai lực lượng quân đội để tấn công trực tiếp các băng đảng ma túy đang hoạt động trên lãnh thổ Mexico hay không.Trong tháng này, Defense Priorities - một viện nghiên cứu chính sách có tiếng nói quan trọng trong giới thân cận với Trump - đã đưa ra lời cảnh báo mạnh mẽ: "Khái niệm 'Ném bom Mexico' đang dần được xem như một giải pháp chính thống cho vấn đề an ninh biên giới. Nếu thực hiện, đây sẽ là một sai lầm chiến lược nghiêm trọng."

Một số nhân vật có ảnh hưởng tại Mexico thầm thừa nhận rằng có thể không phải là điều tồi tệ nếu chính quyền Trump thúc đẩy chính phủ họ thực hiện các biện pháp quyết liệt hơn chống lại các băng đảng ma túy có lẽ với sự hỗ trợ đáng kể từ Hoa Kỳ. Thiệt hại mà các băng đảng gây ra cho xã hội Mexico được minh họa qua việc phát hiện kinh hoàng về một "trại tiêu diệt" ở vùng nông thôn, nơi những người bị bắt cóc đưa vào một băng đảng tội phạm có tổ chức dường như đã bị sát hại. Hơn 100,000 người được ghi nhận mất tích ở Mexico, nhiều người được cho là nạn nhân của các băng đảng ma túy.

Tuy nhiên, các cuộc tấn công quân sự đơn phương của Hoa Kỳ chống lại các băng đảng - dù có thể thu hút sự hoan nghênh từ những người ủng hộ Trump - sẽ đặt chính phủ Mexico vào thế bất khả kháng. Những hành động này cũng có nguy cơ lôi kéo Hoa Kỳ vào một cuộc xung đột bất định khác mà không giải quyết được nguyên nhân gốc rễ của vấn đề, bao gồm dòng chảy vũ khí từ Hoa Kỳ sang Mexico và nhu cầu ma túy của chính người dân Hoa Kỳ.

Bằng cách gợi ý rằng thuế quan là công cụ phù hợp để đối phó đồng thời với ma túy, nhập cư bất hợp pháp và thương mại, Trump đã khiến Mexico khó có thể đưa ra phản ứng hợp lý. Vì vậy, Sheinbaum buộc phải cố gắng chiều lòng và tâng bốc Tổng thống Hoa Kỳ, đồng thời hy vọng rằng ông sẽ bị phân tâm hoặc các cố vấn của ông sẽ giúp ông nhìn nhận vấn đề một cách lý trí hơn.

Thực tế là thuế quan sẽ làm suy yếu các lĩnh vực tiên tiến nhất của nền kinh tế Mexico và đẩy đất nước này vào cảnh nghèo đói. Vòng xoáy đi xuống đó có khả năng sẽ thúc đẩy chủ nghĩa dân tộc và chủ nghĩa dân túy chống dân chủ, đồng thời tăng cường quyền lực của tội phạm có tổ chức và thúc đẩy nhiều người Mexico tìm cách vượt biên vào Hoa Kỳ.

Niềm hy vọng lớn nhất của Mexico chính là Hoa Kỳ sẽ nhận ra và rút lui trước những thiệt hại sâu rộng mà cả hai quốc gia cùng phải gánh chịu nếu cuộc chiến thuế quan thực sự bùng nổ. Người Mỹ phụ thuộc vào nguồn cung cấp giá rẻ, đáng tin cậy từ Mexico cho mọi thứ từ trái cây và rau quả đến phụ tùng ô tô và thiết bị y tế.

Người tiêu dùng Hoa Kỳ sẽ nhanh chóng phải đối mặt với tình trạng giá cả leo thang, trong khi giấc mơ về việc khôi phục nền công nghiệp Mỹ như Trump hứa hẹn có thể phải mất hàng năm trời để thành hiện thực, thậm chí có thể không bao giờ đạt được.

Đẩy một quốc gia láng giềng phía nam - đồng thời là đối tác thương mại hàng đầu của Hoa Kỳ - vào cảnh nghèo đói và bất ổn rõ ràng sẽ gây tổn hại nghiêm trọng cho cả hai bên. Tuy nhiên, đáng lo ngại là nhận thức về những hậu quả này không đủ để ngăn chặn kịch bản đen tối này trở thành hiện thực.