Sự thay đổi này buộc các ngân hàng, công ty môi giới và nhà đầu tư trên toàn cầu phải nâng cấp toàn diện hệ thống công nghệ và quy trình sau giao dịch để thích ứng với nhịp độ giao dịch mới. Đặc biệt, thách thức này càng trở nên gay gắt đối với các nhà đầu tư ngoài Hoa Kỳ, bởi các giao dịch ngoại hối toàn cầu cũng như nhiều thị trường chứng khoán địa phương vẫn duy trì chu kỳ thanh toán hai ngày.

Hành trình chuyển đổi

Quay ngược thời gian về trước kỷ nguyên máy tính, giao dịch chứng khoán đòi hỏi việc trao đổi những chứng chỉ cổ phiếu bằng giấy - một quá trình thường kéo dài đến năm ngày hoặc hơn thế. Vấn đề này trở nên nghiêm trọng vào cuối thập niên 1960, khi thị trường chứng khoán cuối cùng cũng vượt qua được đỉnh cao năm 1929. Làn sóng đầu tư từ công chúng gia tăng mạnh mẽ khiến khối lượng giao dịch tăng vọt từ 3 triệu cổ phiếu mỗi ngày trong năm 1960 lên đến 12 triệu cổ phiếu vào năm 1970. Đứng trước "khủng hoảng giấy tờ" đe dọa tiềm năng phát triển của ngành, Sở Giao dịch Chứng khoán New York đã sáng lập một trung tâm thanh toán bù trừ để quản lý hàng triệu chứng chỉ của các công ty thành viên. Đây chính là bước đệm quan trọng cho sự ra đời của hệ thống giao dịch tự động bằng máy tính.

Cuộc cách mạng thanh toán bù trừ

Việc chuyển giao quyền sở hữu giữa các thành viên của trung tâm thanh toán bù trừ giờ đây chỉ cần một "bút toán điện tử" đơn giản, xóa bỏ hoàn toàn nhu cầu chuyển giao cổ phiếu vật lý phức tạp. Ủy ban Chứng khoán và Giao dịch Hoa Kỳ (SEC) đã không ngừng rút ngắn chu kỳ thanh toán kể từ đầu thập niên 1990, từ năm ngày xuống còn "T+2" vào năm 2017 (trong đó T đại diện cho ngày giao dịch). Sự chuyển đổi mới nhất sang T+1 đã mang đến một bước tiến vượt bậc: các nhà đầu tư, dù là cá nhân hay tổ chức, giờ đây có thể nhận được kết quả giao dịch chỉ trong vòng vài giờ đồng hồ.

Động lực thúc đẩy sự chuyển đổi sang T+1

Làn sóng giao dịch "cổ phiếu meme" bùng nổ vào đầu năm 2021 đã phơi bày nhu cầu cấp thiết trong việc hiện đại hóa hạ tầng thị trường chứng khoán, đặc biệt là quy trình truyền tải và thanh toán giao dịch. Khi cộng đồng nhà đầu tư nghiệp dư, được truyền cảm hứng từ các nền tảng mạng xã hội, đồng loạt đổ xô vào các cổ phiếu giá thấp như GameStop và Bed Bath & Beyond, các nền tảng giao dịch bán lẻ như Robinhood Financial đối mặt với áp lực đặt cọc khổng lồ trong suốt hai ngày chờ thanh toán. Trước tình trạng giá cổ phiếu tăng chóng mặt cùng khối lượng và biến động thị trường dâng cao, Robinhood buộc phải áp đặt hạn chế giao dịch mua để đảm bảo nguồn vốn ký quỹ. Quyết định này đã châm ngòi cho làn sóng phản đối dữ dội từ cộng đồng nhà đầu tư bán lẻ, đồng thời thu hút sự giám sát gắt gao từ các cơ quan quản lý và thành viên Quốc hội.

Vai trò thiết yếu của ký quỹ trong giao dịch

Theo quy định, các công ty môi giới phải thực hiện ký quỹ - hay còn gọi là đặt cọc bảo đảm - vào một quỹ do Công ty Ủy thác & Thanh toán Bù trừ (DTCC) quản lý. DTCC, với vai trò là trung tâm thanh toán bù trừ hiện đại của Phố Wall, đảm bảo an toàn cho cả hai bên tham gia giao dịch trong trường hợp một bên không thể thực hiện nghĩa vụ tài chính hoặc vi phạm cam kết.

Những ưu điểm vượt trội của chu kỳ T+1

Theo đánh giá của SEC, việc rút ngắn thời gian thanh toán góp phần giảm thiểu đáng kể rủi ro vỡ nợ từ phía người mua hoặc người bán trước khi giao dịch được hoàn tất. Hệ quả tích cực là các công ty môi giới được giảm bớt gánh nặng ký quỹ, đồng thời hạn chế nguy cơ phải tạm ngưng giao dịch do biến động mạnh hay khối lượng đột biến. Đáng chú ý, các giao dịch trái phiếu chính phủ Mỹ và quỹ phòng hộ đã tiên phong áp dụng chu kỳ thanh toán T+1 từ trước đó.

Đánh giá về hiệu quả chuyển đổi sang T+1

Bất chấp một số trở ngại nhỏ trong giai đoạn đầu triển khai, quá trình chuyển đổi đã diễn ra hết sức thuận lợi. Điều đáng mừng là các chỉ số theo dõi giao dịch thất bại thậm chí còn giảm xuống thấp hơn mức trung bình gần đây, minh chứng cho sự thành công của công cuộc chuyển đổi này.

Mặc dù vậy, quá trình chuyển đổi đã đặt ra những thách thức tài chính không nhỏ cho các tổ chức tài chính, khi họ buộc phải tái cấu trúc toàn diện những quy trình hậu cần phức tạp và thậm chí phải tiến hành điều động nhân sự giao dịch xuyên lục địa. Theo kết quả khảo sát từ Citigroup, nhiều thành viên trên thị trường đã không lường trước được quy mô của những thay đổi này. Đặc biệt, tác động của quá trình chuyển đổi được ghi nhận không đồng đều: trong khi các công ty quản lý tài sản phải gánh chịu chi phí vốn gia tăng, thì các ngân hàng và tổ chức trung gian lại được hưởng lợi từ sự sụt giảm chi phí hoạt động.

Tình hình tại các thị trường ngoài Hoa Kỳ

Việc cắt giảm một nửa thời gian thanh toán giao dịch cổ phiếu đã tạo ra sự mất đồng bộ giữa thị trường chứng khoán Mỹ với thị trường ngoại hối toàn cầu - nơi xử lý khối lượng giao dịch khổng lồ lên đến 7.5 nghìn tỷ USD mỗi ngày và vẫn duy trì chu kỳ thanh toán hai ngày. Hệ quả là nhiều tổ chức nước ngoài khi có nhu cầu đầu tư vào tài sản Mỹ giờ đây phải hoặc dự trữ sẵn nguồn USD để đảm bảo thanh toán đúng hạn, hoặc chấp nhận đẩy nhanh quy trình giao dịch với rủi ro sai sót gia tăng đáng kể.

Thách thức với các nhà đầu tư châu Á và châu Âu

Các công ty môi giới và nhà đầu tư tại châu Á và châu Âu đang phải đối mặt với một thử thách đặc biệt về mặt thời gian khi họ buộc phải hoàn tất giao dịch trước giờ đóng cửa thị trường Mỹ để kịp "xác nhận" giao dịch trước thời hạn 9 giờ tối theo giờ New York - một bước then chốt trước khi tiến hành thanh toán. Tình hình càng trở nên phức tạp khi thanh khoản ngoại hối thường suy giảm mạnh vào cuối giờ chiều tại Mỹ, thời điểm các thị trường khác đã ngừng giao dịch. Đứng trước thực trạng này, các tổ chức đã đưa ra những giải pháp đa dạng: Baillie Gifford chọn cách điều chuyển đội ngũ giao dịch sang Mỹ, Jupiter Asset Management áp dụng chiến lược dự trữ USD từ trước, trong khi nhiều đơn vị khác đang cân nhắc phương án thuê ngoài hoạt động giao dịch ngoại hối.

Thách thức với đầu tư đa thị trường

Đối với các nhà đầu tư sở hữu danh mục trải rộng trên nhiều phạm vi pháp lý, tình hình càng trở nên phức tạp. Điển hình như trường hợp khi một nhà đầu tư muốn tận dụng nguồn vốn từ việc bán cổ phiếu châu Âu để mua cổ phiếu Mỹ, họ sẽ đối mặt với một nghịch lý khi khoản tiền thu được từ giao dịch bán sẽ về muộn một ngày so với thời hạn thanh toán bắt buộc cho giao dịch mua tại thị trường Mỹ.

Làn sóng chuyển đổi T+1 trên toàn cầu

Xu hướng rút ngắn chu kỳ thanh toán đang lan rộng trên phạm vi toàn cầu. Ấn Độ đã tiên phong áp dụng T+1 và thậm chí đã tiến thêm một bước khi cơ quan quản lý chấp thuận thí điểm thanh toán trong ngày cho 25 cổ phiếu. Động thái này nhằm thu hút sự quan tâm trở lại của các nhà đầu tư bán lẻ, những người hiện đang có xu hướng rời bỏ đầu tư cổ phiếu trực tiếp để tìm đến các sản phẩm phái sinh phức tạp hơn. Trong khi đó, thị trường Trung Quốc đang vận hành với một hệ thống linh hoạt, cho phép thanh toán từ cùng ngày đến T+2. Canada và Mexico đã đồng bộ hóa với Mỹ trong việc chuyển sang T+1. Không nằm ngoài xu thế, Liên minh châu Âu (EU) đã đề xuất lộ trình chuyển đổi vào tháng 10/2027, song hành với kế hoạch của Vương quốc Anh.

Vì sao chưa thể áp dụng T+0?

Theo ông Gary Gensler, Chủ tịch SEC, công nghệ hiện đại hoàn toàn có tiềm năng rút ngắn quy trình giao dịch xuống mức "thanh toán trong ngày (T+0 hoặc T+tối)". Điều này sẽ giúp tối thiểu hóa rủi ro một bên không thực hiện nghĩa vụ trước thời điểm thanh toán. Tuy nhiên, hiệp hội ngành Sifma đã bày tỏ quan ngại về chi phí đáng kể phát sinh từ việc điều chỉnh cơ chế vận hành thị trường. Đặc biệt, hiệp hội cảnh báo rằng mô hình T+0 có thể làm gia tăng tỷ lệ giao dịch thất bại và rủi ro gian lận, do thời gian dành cho việc điều chỉnh các sai sót trong lệnh thanh toán hay phát hiện các vấn đề về tuân thủ sẽ bị thu hẹp đáng kể.