Tuy nhiên, thỏa thuận trước đây giữa hai cường quốc đã không đạt được hiệu quả như mong đợi, đồng thời Hoa Kỳ ngày càng nhìn nhận Trung Quốc và tham vọng công nghệ của quốc gia này như một mối đe dọa ngày càng nghiêm trọng đối với an ninh quốc gia. Những yếu tố này làm gia tăng đáng kể độ phức tạp trong việc đàm phán một hiệp ước mới giữa hai nền kinh tế lớn nhất thế giới, và càng khiến việc duy trì hiệp ước đó trở nên thách thức hơn.

Tổng thống Trump gần đây đã bày tỏ quan điểm lạc quan rằng ông có thể đạt được một thỏa thuận với Trung Quốc nhằm giảm đáng kể các mức thuế đang áp dụng. Vào ngày thứ Tư, một nguồn tin tiết lộ với hãng tin Reuters rằng bất kỳ hành động nào từ phía Nhà Trắng sẽ không được thực hiện đơn phương. Đáng chú ý là tuần trước, Chủ tịch Tập Cận Bình đã bổ nhiệm một nhà đàm phán thương mại mới, phản ánh sự sẵn sàng của chính phủ Trung Quốc trong việc giảm bớt căng thẳng liên quan đến quan hệ thương mại song phương có giá trị gần 600 tỷ USD.

Tuy nhiên, các chuyên gia kinh tế và quan hệ quốc tế cho rằng bất kỳ thỏa thuận nào hai bên đạt được cũng cần được xem xét với thái độ thận trọng và hoài nghi. Thực tế cho thấy thỏa thuận tương đối hạn chế được gọi là "Giai đoạn 1" ký kết vào tháng 1 năm 2020, vốn được kỳ vọng sẽ làm hạ nhiệt cuộc chiến thương mại đầu tiên dưới thời Tổng thống Trump, đã không mang lại những kết quả như mong đợi.

Thỏa thuận này, được trình bày chi tiết trong một văn bản dài 91 trang, đã tiêu tốn một năm rưỡi đàm phán gian nan và mặc dù đã tạm dừng việc tăng thêm các mức thuế, nhưng không đưa ra được lộ trình cụ thể để loại bỏ các mức thuế đã được áp dụng trước đó. Phía Trung Quốc cũng không thực hiện được cam kết mua thêm ít nhất 200 tỷ USD hàng hóa và dịch vụ Hoa Kỳ mỗi năm.

Những thiếu sót này khiến thỏa thuận năm 2020 trở thành một khuôn mẫu không hiệu quả để giải quyết các bế tắc hiện tại, bao gồm nhiều vấn đề phức tạp từ vai trò của Trung Quốc trong chuỗi cung ứng fentanyl, một loại thuốc phiện bị lạm dụng nghiêm trọng tại Hoa Kỳ, đến tương lai của hoạt động kinh doanh của ứng dụng video TikTok trên thị trường Mỹ.

Thương mại Mỹ - Trung không đạt mục tiêu của thỏa thuận "Giai đoạn 1" năm 2020

Thách thức thứ hai khi xây dựng một thỏa thuận có ý nghĩa để ngăn chặn cú sốc kinh tế toàn cầu chính là quy mô khổng lồ của thâm hụt thương mại giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc. Giá trị hàng hóa nhập khẩu trực tiếp từ Trung Quốc năm ngoái giảm gần một phần năm so với năm 2018, thời điểm Tổng thống Trump khởi động đợt áp thuế đầu tiên. Tuy nhiên, nếu tính cả thương mại gián tiếp thông qua các quốc gia trung gian, Hoa Kỳ có thể đang tiếp nhận nhiều hàng hóa Trung Quốc hơn so với giai đoạn trước đây.

Quá trình tách rời dần mối quan hệ kinh tế Trung-Mỹ đã làm giảm tỷ trọng trực tiếp của Trung Quốc trong tổng nhập khẩu của Hoa Kỳ xuống 8 điểm phần trăm, còn 13% trong giai đoạn từ 2017 đến 2024, theo số liệu thống kê chính thức từ Cục Thống kê Hoa Kỳ. Tuy nhiên, tổng giá trị nhập khẩu của Hoa Kỳ từ khu vực châu Á đã tăng hơn một phần năm, đạt mức 1,3 nghìn tỷ USD. Đồng thời, thị phần xuất khẩu toàn cầu của Trung Quốc cũng ghi nhận sự tăng trưởng đáng kể. Những chỉ số này cho thấy nhiều doanh nghiệp đã chiến lược hóa việc chuyển hướng hàng hóa từ Trung Quốc sang Hoa Kỳ thông qua các quốc gia trung gian như Việt Nam.

Trong suốt nhiều năm, Tổng thống Trump dường như nhìn nhận thâm hụt thương mại như một minh chứng cho việc Trung Quốc đang lấy đi của cải từ Hoa Kỳ. Theo logic này, việc cải thiện mối quan hệ song phương đòi hỏi một cân bằng thương mại hợp lý hơn. Tuy nhiên, giới chuyên gia kinh tế quốc tế cho rằng khó có thể hình dung cách thức vận hành của mô hình này trong thực tiễn.

Việc yêu cầu các tập đoàn Trung Quốc chuyển sang sản xuất nhiều mặt hàng như đồ chơi tại Hoa Kỳ thay vì xuất khẩu sẽ đòi hỏi thời gian đáng kể và làm gia tăng chi phí sản xuất do chênh lệch lớn về mức lương giữa hai quốc gia. Quan trọng hơn, môi trường đầu tư của Hoa Kỳ hiện nay không còn mở rộng cửa chào đón vốn đầu tư từ Trung Quốc như trước đây.

Các quyết định gần đây của Tập đoàn Sản xuất Bán dẫn Đài Loan và Tập đoàn Hyundai Motor của Hàn Quốc trong việc mở rộng năng lực sản xuất tại Hoa Kỳ đã nhận được sự hoan nghênh từ Tổng thống Trump. Tuy nhiên, chính quyền Washington dường như không mong muốn các tập đoàn hàng đầu của Trung Quốc như nhà sản xuất thiết bị viễn thông Huawei hay nhà sản xuất ô tô BYD thiết lập cơ sở sản xuất để cung cấp hàng hóa cho người tiêu dùng Hoa Kỳ.

Vấn đề thứ ba liên quan mật thiết đến các yếu tố trên là sự không hài lòng của Tổng thống Trump về tình trạng mất cân bằng thương mại và những lo ngại ngày càng gia tăng tại Washington về mối đe dọa từ năng lực công nghệ ngày càng tiên tiến của Trung Quốc.

Trong lĩnh vực điện tử tiêu dùng như điện thoại thông minh và máy tính, Tổng thống Trump đã tạm hoãn việc áp thuế đối với những mặt hàng này, nhưng sau đó lại công bố một cuộc điều tra toàn diện vào chuỗi cung ứng và ngành công nghiệp bán dẫn với lý do bảo vệ an ninh quốc gia. Điện thoại thông minh, bao gồm cả những sản phẩm do Tập đoàn Apple sản xuất, hiện là mặt hàng nhập khẩu lớn nhất của Hoa Kỳ từ Trung Quốc trong năm 2024, với tổng giá trị lên tới 42 tỷ USD, trong khi máy tính xách tay đứng ở vị trí thứ hai với 33 tỷ USD, theo dữ liệu chính thức từ Cục Thống kê Hoa Kỳ.

Điện thoại thông minh và máy tính xách tay dẫn đầu hàng nhập khẩu từ Trung Quốc vào Hoa Kỳ

Mặc dù chính sách thương mại của Tổng thống Trump phải đối mặt với nhiều ý kiến chỉ trích trong Quốc hội, mối lo ngại về nguy cơ từ Trung Quốc lại nhận được sự đồng thuận từ cả Đảng Cộng hòa và Đảng Dân chủ. Tổng thống Trump đã ký sắc lệnh nhằm ngăn chặn Tập đoàn Huawei tham gia vào hệ thống mạng không dây kỹ thuật số của Hoa Kỳ vào năm 2019, trong khi Tổng thống Đảng Dân chủ Joe Biden đã ban hành các biện pháp hạn chế xuất khẩu toàn diện đối với công nghệ bán dẫn vào năm 2022 và áp dụng lệnh cấm đối với xe điện sản xuất tại Trung Quốc.

Trên thực tế, Tổng thống Trump đang nhanh chóng mở rộng phạm vi chính sách "sân nhỏ, hàng rào cao" của chính quyền tiền nhiệm Biden, theo đó Hoa Kỳ xây dựng các rào cản bảo vệ quanh các ngành công nghệ cao chiến lược có khả năng thúc đẩy năng lực quân sự của Trung Quốc, đồng thời vẫn duy trì hợp tác với quốc gia này trong các lĩnh vực khác như biến đổi khí hậu.

Khi khu vực "sân" ngày càng được mở rộng và hàng rào bảo vệ được Tổng thống Trump củng cố vững chắc, không gian hợp tác giữa hai cường quốc đang dần thu hẹp. Gần đây, chính quyền Washington đã yêu cầu Tập đoàn Nvidia đặt trụ sở tại California phải xin giấy phép trước khi xuất khẩu chip trí tuệ nhân tạo H20 sang Trung Quốc, một động thái có thể được xem như một lệnh cấm gián tiếp. Tình huống này minh họa sinh động cho thách thức hiện tại khi nhắm vào một sản phẩm vốn được thiết kế để tuân thủ các hạn chế trước đây của Hoa Kỳ, buộc tập đoàn do Tổng Giám đốc Jensen Huang điều hành phải đưa ra cảnh báo về khoản phí tiềm ẩn trị giá 5,5 tỷ USD.

Thách thức căn bản cuối cùng liên quan trực tiếp đến quy mô khổng lồ của Trung Quốc. Dân số quốc gia này gấp bốn lần Hoa Kỳ, và năng lực sản xuất công nghiệp đã vượt qua Hoa Kỳ từ hơn một thập kỷ rưỡi trước, theo dữ liệu chính thức từ Ngân hàng Thế giới.

So sánh quy mô kinh tế Trung Quốc - Hoa Kỳ theo sức mua tương đương

Hai yếu tố làm trầm trọng thêm vấn đề quy mô này. Mô hình phát triển kinh tế dựa vào đầu tư của Trung Quốc đã thúc đẩy tình trạng dư thừa công suất sản xuất công nghiệp. Đồng thời, chiến lược Made in China 2025 được Bắc Kinh công bố vào năm 2015 đã nêu rõ mục tiêu chiến lược nhằm thiết lập vị thế thống trị trong 10 lĩnh vực công nghiệp chủ chốt, bao gồm sản xuất công nghệ cao toàn cầu.

Mặc dù chính phủ Trung Quốc đã giảm nhẹ tầm quan trọng của kế hoạch này kể từ đó, các cường quốc phương Tây vẫn tiếp tục nhấn mạnh và đề cập đến chiến lược này trong các phát ngôn về chính sách. Tuần trước, ông Jens Eskelund, Chủ tịch Phòng Thương mại Liên minh Châu Âu tại Trung Quốc, đã nhận định rằng "Trung Quốc đang đối mặt với lựa chọn giữa việc tiếp tục theo đuổi các chính sách kiểu Made in China 2025 hoặc áp dụng cách tiếp cận có trọng tâm và bền vững hơn đối với mục tiêu tự chủ công nghệ, đồng thời giảm thiểu các tác động tiêu cực ra bên ngoài."

Trong tương lai gần, nhiều nhà phân tích cho rằng Tổng thống Trump có thể chỉ sử dụng thuế quan như một công cụ chiến lược nhằm thể hiện ưu thế đàm phán với Bắc Kinh. Tuy nhiên, giới lãnh đạo Trung Quốc sẽ nhìn nhận đây là một chiến lược toàn diện nhằm kiềm chế sự trỗi dậy của quốc gia này, bất kể các căng thẳng có thể tăng giảm theo chu kỳ hàng năm, theo nhận định của ông Christopher Beddor, Phó Giám đốc nghiên cứu Trung Quốc tại tổ chức tư vấn Gavekal.

Trong những tuần gần đây, Tổng thống Hoa Kỳ đã mô tả cuộc chiến thương mại của mình như một nỗ lực chiến lược nhằm liên kết các quốc gia như Ấn Độ, Nhật Bản và Hàn Quốc trong một chiến lược bao vây quy mô lớn đối với Trung Quốc. Định hướng này sẽ làm gia tăng độ phức tạp trong việc đạt được thỏa thuận với Chủ tịch Tập Cận Bình. Ngay cả trong trường hợp hai nhà lãnh đạo sớm đạt được đồng thuận, căng thẳng và sự nghi ngờ giữa hai bên vẫn sẽ ở mức cao, tiềm ẩn nguy cơ tái áp dụng đột ngột các biện pháp thuế quan và các hình thức trừng phạt thương mại khác, gây tác động bất lợi đến nền kinh tế toàn cầu.