Đã có lý do khiến trong suốt hàng nghìn năm, các đồng tiền luôn in hình các vị vua: Việc kiểm soát nguồn cung tiền tệ hợp pháp là quyền lực tối cao, một quyền lực cốt lõi trong nghệ thuật lãnh đạo và ảnh hưởng địa chính trị. Tuy nhiên, ngày nay, quyền lực đúc tiền chủ yếu nằm trong tay các ngân hàng trung ương độc lập, với nhiệm vụ hẹp và tư duy thậm chí còn hạn chế hơn.

Khi Liên minh Châu Âu bước vào kỷ nguyên địa chính trị mới, họ cần phải suy nghĩ về cách mà Ngân hàng Trung ương Châu Âu (ECB) có thể góp phần vào chiến lược chung. Vào thứ Năm, Chủ tịch ECB, bà Christine Lagarde, đã gián tiếp đẩy trách nhiệm sang các bên khác: “Mỗi người đều phải làm công việc của mình... Ngân hàng trung ương không thể làm tất cả. Công việc của chúng tôi là... duy trì sự ổn định giá cả.”

Điều đó là chính xác. Tuy nhiên, từ góc nhìn của nghệ thuật quản trị nhà nước, việc chỉ coi chống lạm phát là nhiệm vụ duy nhất của ngân hàng trung ương là quá hẹp. Điều này đặc biệt đúng với ECB, vì cơ sở pháp lý của ngân hàng này rõ ràng đưa ra hai nhiệm vụ. Thứ nhất là ổn định giá cả, và thứ hai, miễn là không làm suy yếu nhiệm vụ đầu tiên, là hỗ trợ các chính sách kinh tế chung của Liên minh Châu Âu.

Nhiệm vụ thứ hai của ECB thường bị bỏ qua, và tình hình tương tự như vậy ở nhiều khu vực pháp lý khác, cách thức mà các công cụ của ngân hàng trung ương có thể được sử dụng để đạt được các mục tiêu chính sách rộng hơn vẫn chưa được khai thác đầy đủ. Khi các nhà lãnh đạo được bầu của Châu Âu lo lắng về việc huy động đầu tư tư nhân vào các lĩnh vực công nghệ số, công nghệ xanh, hay sản xuất liên quan đến quốc phòng, những lĩnh vực mà ai cũng đồng ý là cần thiết, thì việc duy trì điều cấm kỵ về vai trò của ngân hàng trung ương trong các chương trình này là không hợp lý.

Ngân hàng trung ương đã thực hiện nhiều nhiệm vụ vượt ra ngoài việc duy trì ổn định giá cả. Hầu hết các ngân hàng trung ương đều có vai trò trong quản lý tài chính. ECB cũng có trách nhiệm đối với vai trò quốc tế của đồng euro. Và trong công tác đáng chú ý về tiền tệ kỹ thuật số, ECB đã thực sự quan tâm đến khía cạnh địa chính trị của tiền tệ, đồng thời đúng đắn chờ đợi các chính trị gia được bầu đưa ra những quyết định mà chỉ họ mới có thể thực hiện. Tuy nhiên, ECB có thể nhấn mạnh hơn nữa tầm quan trọng của các vấn đề địa chính trị đối với các nhà lãnh đạo.

Lý thuyết kinh tế làm nền tảng cho sự độc lập kỹ thuật của ngân hàng trung ương không áp dụng cho mọi lĩnh vực chính sách. Chính sách tiền tệ được giao cho các chuyên gia kỹ thuật vì sự vô ích của việc gây bất ngờ về lạm phát đối với các tác nhân kinh tế tư nhân. Điều này không có nghĩa là mọi hành động của ngân hàng trung ương và mục tiêu chính trị phải tách biệt hoàn toàn.

Vậy sẽ như thế nào nếu ECB có thể đóng góp tích cực hơn vào các ưu tiên địa chính trị của EU? Những ưu tiên này đang công nhận rằng cần phải chuyển thêm nguồn lực vào đầu tư vốn vào các ngành nhất định, như đã được đề cập trong báo cáo Draghi, ví dụ. Việc phân bổ vốn là điều mà ngân hàng trung ương không thể không ảnh hưởng đến, nhưng họ lại thường tỏ ra trung lập đối với vấn đề này.

Một lựa chọn thay thế là cho vay có mục tiêu. Trước đây, công cụ “hoạt động mua lại dài hạn có mục tiêu” của ECB đã cung cấp tài trợ cho các ngân hàng với lãi suất thấp hơn mức lãi suất chính sách, nếu họ gia tăng cho vay doanh nghiệp (mô phỏng chính sách trước đây của Ngân hàng Anh về “quỹ cho vay”). Một phiên bản cập nhật có thể cung cấp các ưu đãi tương tự cho các ngân hàng nếu họ mở rộng cho vay vào các lĩnh vực được chính phủ các quốc gia thuộc Khu vực đồng euro chỉ định là chiến lược, dù là giảm phát thải carbon, đổi mới số hay cơ sở hạ tầng liên quan đến quốc phòng, mà không cần phải lựa chọn những “người chiến thắng” cụ thể.

Hệ thống lãi suất kép như vậy, đặc biệt nếu cam kết giữ lãi suất mục tiêu thấp, sẽ giúp dòng vốn chảy vào các lĩnh vực ưu tiên mà chính phủ lựa chọn. Nếu các ưu đãi này tạo ra nhu cầu quá mức dẫn đến lạm phát tổng thể, lãi suất chính sách sẽ được điều chỉnh tăng lên cho phù hợp. Điều này sẽ làm giảm hoạt động trong các lĩnh vực không ưu tiên, nhưng đó chính là việc phân bổ lại nguồn lực mà các ưu tiên dân chủ đã xác định.

Chính sách trừng phạt là một lĩnh vực khác mà ngân hàng trung ương có thể tham gia. Trong cuộc tranh luận về việc có nên tịch thu dự trữ ngoại hối của Nga để thực thi nghĩa vụ bồi thường của Moscow đối với Ukraine hay không, ECB đã kiên quyết phản đối. Tuy nhiên, nhiệm vụ của ECB là hỗ trợ chính sách của EU, không phải hình thành chính sách đó.

Ví dụ điển hình là: Ả Rập Saudi và Trung Quốc được cho là đã đe dọa sẽ bán trái phiếu chính phủ Pháp nếu Paris ủng hộ việc tịch thu dự trữ của Moscow. Lúc này, các nhà lãnh đạo Pháp và EU sẽ phải quyết định phản ứng thế nào. Tuy nhiên, ECB lại có một “công cụ bảo vệ truyền tải” để ngăn ngừa khủng hoảng tài chính do các lý do phi kinh tế. ECB nên công khai tuyên bố sẵn sàng sử dụng TPI đối với bất kỳ cuộc tấn công chính trị nào vào trái phiếu chính phủ, qua đó gia tăng không gian hành động cho các chính phủ. Trong vai trò giám sát, ECB cũng có thể yêu cầu tách biệt các dự trữ bị đóng băng của Moscow tại Ngân hàng Euroclear và các ngân hàng trong khu vực đồng euro.

Tất cả những điều này cần phải được triển khai trong khuôn khổ dân chủ. Tuy nhiên, nguy cơ lớn nhất chính là lựa chọn bất lực và phớt lờ khả năng địa chính trị mà ngân hàng trung ương có thể mang lại.