An ninh của Ukraine rất quan trọng đối với châu Âu, nhưng lục địa này không còn có thể dựa vào Mỹ để hỗ trợ cuộc chiến của nước này với Nga. Donald Trump liên tục thay đổi thái độ về việc liệu ông có sẵn sàng siết chặt các biện pháp trừng phạt đối với Moscow để buộc Vladimir Putin đồng ý ngừng bắn hay không. Tổng thống Mỹ thậm chí có thể đạt được một thỏa thuận với người đồng cấp Nga sau lưng châu Âu.

Do đó, Liên minh Châu Âu, Vương quốc Anh và các quốc gia sẵn lòng khác như Canada cần một cách để hỗ trợ Ukraine mà không cần sự cho phép của Trump. Lựa chọn tốt nhất là giải phóng số tài sản ngân hàng trung ương bị đóng băng 300 tỷ USD của Nga, phần lớn trong số đó nằm ở châu Âu. Với việc chính phủ mới của Đức tán thành động thái này, các yếu tố chính trị có thể cuối cùng đã cùng hướng về một mục tiêu.

Các nhà lãnh đạo châu Âu nghĩ rằng họ đã đạt được thỏa thuận với Trump hai tuần trước về việc tăng cường trừng phạt đối với Putin nếu Nga từ chối ngừng bắn. Nhưng tổng thống đã thay đổi vào tuần trước sau khi nói chuyện với người đồng cấp và gợi ý rằng ông sẽ không còn đóng vai trò trung tâm trong các cuộc đàm phán hòa bình.

Do đó, châu Âu đang tìm kiếm những điều họ có thể tự làm. Về phần mình, Ukraine sẽ kêu gọi EU áp đặt các biện pháp trừng phạt mạnh mẽ một cách độc lập, đã đưa tin, dẫn một báo cáo trắng chưa từng được công bố trước đây.

EU và Vương quốc Anh tuần trước đã siết chặt các biện pháp trừng phạt đối với “” của Nga, vốn xuất khẩu một số dầu mỏ của nước này bất chấp mức giá trần do Nhóm Bảy nước công nghiệp phát triển hàng đầu (G7) áp đặt. Mặc dù điều này hữu ích, nó sẽ không khiến Putin sợ hãi.

Có hai ý tưởng có thể làm tê liệt nền kinh tế phụ thuộc vào hydrocarbon của Nga: áp đặt các biện pháp trừng phạt đối với các quốc gia mua dầu và khí đốt; và cắt giảm mức giá trần của G7. Nhưng ý tưởng châu Âu sẽ đơn phương áp thuế đối với Trung Quốc và Ấn Độ, hai quốc gia mua dầu Nga lớn nhất, là điều viễn vông. Trong khi đó, mặc dù Vương quốc Anh đã yêu cầu G7 cắt giảm mức giá trần, nhưng sẽ khó thực thi điều này nếu Hoa Kỳ không tham gia.

Ngược lại, châu Âu không cần sự chấp thuận của Washington để sử dụng các tài sản chủ quyền bị mắc kẹt ở phương Tây khi Nga xâm lược Ukraine vào năm 2022. Khoảng (238 tỷ USD) đang được giữ ở EU, phần lớn tại Euroclear, trung tâm thanh toán bù trừ có trụ sở tại Bỉ. Khoảng (34 tỷ USD) khác nằm ở Vương quốc Anh. Chỉ 5 tỷ USD nằm ở Hoa Kỳ.

Khoản vay bồi thường

Vương quốc Anh và Canada từ lâu đã cởi mở với việc sử dụng tài sản bị đóng băng của Nga để hỗ trợ Ukraine. Nhưng Pháp, Đức và Bỉ đã phản đối việc tịch thu các quỹ này. Các quốc gia này lo ngại một động thái như vậy có thể là bất hợp pháp và có thể khiến các nhà đầu tư chủ quyền khác, như Trung Quốc, sợ gửi dự trữ ngoại hối bằng đồng tiền chung châu Âu.

Năm ngoái, nhóm G7 đã đồng thuận cho Ukraine vay tiền, với nguồn trả nợ đến từ phần lãi tích lũy trên tài sản Nga bị đóng băng. Khi đó, Tổng thống Mỹ Joe Biden là người mạnh mẽ thúc đẩy sáng kiến này.

Tuy nhiên, cục diện hiện tại đã thay đổi. Trong khi Mỹ ngày càng tỏ ra do dự với việc sử dụng tài sản của Nga, nhiều quốc gia châu Âu lại ủng hộ ý tưởng này hơn. Dấu hiệu rõ ràng nhất cho sự chuyển hướng chính là lập trường của chính phủ Đức mới do Friedrich Merz lãnh đạo. Chính phủ này tuyên bố sẵn sàng phối hợp cùng các đồng minh để tìm phương án khai thác tài sản bị phong tỏa nhằm hỗ trợ Kyiv.

Dù vậy, nhiều quan chức cấp cao tại châu Âu vẫn phản đối việc tịch thu trực tiếp tài sản Nga và chuyển giao cho Ukraine. Thay vào đó, một phương án hợp pháp khác đang được xem xét: “vay bồi thường.” Cơ chế này dựa trên nguyên tắc rằng Nga có nghĩa vụ bồi thường cho Ukraine vì cuộc xâm lược phi pháp.

Hiện các chính phủ đang thành lập một ủy ban yêu cầu bồi thường quốc tế để thẩm định yêu cầu từ Kyiv, sau nghị quyết được thông qua tại kỳ họp gần nhất của Đại hội đồng Liên Hợp Quốc. Tuy nhiên, quá trình này có thể kéo dài nhiều năm, trong khi Ukraine đang rất cần nguồn lực để tự vệ ngay lúc này.

Sáng kiến “vay bồi thường” – một đề xuất của chính tác giả bài viết – có thể giúp Ukraine nhận được khoản vay ngay lập tức từ một liên minh các quốc gia sẵn sàng hỗ trợ. Đổi lại, Ukraine sẽ thế chấp quyền đòi bồi thường đối với Nga. Khi ủy ban ra phán quyết chính thức, Moscow sẽ buộc phải lựa chọn: hoặc thanh toán khoản bồi thường, hoặc chấp nhận mất tài sản bị đóng băng.

Cách tiếp cận này giúp tránh được những rủi ro pháp lý và tài chính liên quan đến việc tịch thu tài sản. Ví dụ, khó có lý do chính đáng để cho rằng một cơ chế “vay bồi thường” sẽ khiến Trung Quốc ngừng sử dụng đồng euro làm đồng tiền dự trữ. Ngược lại, trong bối cảnh Tổng thống Trump khơi mào chiến tranh thương mại và làm xói mòn niềm tin toàn cầu vào đồng USD, Bắc Kinh cũng khó có thể nhanh chóng chuyển sang nắm giữ nhiều USD hơn.

Đòn bẩy tài chính và chính trị

Thời điểm lý tưởng để khởi động cơ chế vay bồi thường là tại Hội nghị thượng đỉnh G7 sắp tới ở Canada, do Thủ tướng mới Mark Carney chủ trì. Để tối ưu hóa sức ép lên Nga, phương án vay nên được liên kết chặt chẽ với tiến trình đàm phán hòa bình.

Ukraine hiện cần khoảng 100 tỷ USD viện trợ tài chính mỗi năm. Một liên minh các quốc gia sẵn sàng hỗ trợ có thể cam kết cho vay 50 tỷ USD mỗi sáu tháng. Nếu Nga đồng ý ngừng bắn, các khoản vay sẽ dừng lại. Nhưng nếu Moscow phá vỡ thỏa thuận, liên minh sẽ tiếp tục bơm thêm 50 tỷ USD. Mỗi sáu tháng ông Putin từ chối hòa bình, thêm 50 tỷ USD sẽ tiếp tục được chuyển cho Ukraine – và tất cả khoản tiền này cuối cùng sẽ được rút ra từ tài sản thuộc về chính Điện Kremlin. Đây sẽ là đòn bẩy hiệu quả để buộc Moscow ngồi vào bàn đàm phán một cách nghiêm túc.

Lý tưởng nhất là nếu Hoa Kỳ cũng tham gia liên minh này và G7 đồng thời siết chặt cơ chế áp giá trần đối với dầu mỏ Nga. Vì vậy, châu Âu nên chủ động mời ông Trump tham gia cơ chế vay bồi thường.

Tuy nhiên, tương lai của Ukraine quá quan trọng để châu Âu chỉ đứng chờ Washington. Đây là lúc châu lục cần thể hiện quyền tự chủ chiến lược. Nếu Mỹ từ chối tham gia, châu Âu và các đồng minh vẫn nên hành động độc lập.