Bắc Kinh hồi đầu tháng 4 đã áp đặt hạn chế xuất khẩu đối với bảy nguyên tố đất hiếm và nam châm vĩnh cửu, những vật liệu quan trọng cho các sản phẩm từ xe điện đến tua-bin gió, robot hình người và máy bay chiến đấu.

Các nhà xuất khẩu, nhóm ngành công nghiệp tại Trung Quốc và các chuyên gia chuỗi cung ứng cho biết sau nhiều tuần chậm trễ, Bộ Thương mại Bắc Kinh đã phê duyệt một số giấy phép xuất khẩu sang châu Âu, nhưng với tốc độ quá chậm để đáp ứng nhu cầu.

“Cửa sổ để tránh thiệt hại đáng kể cho sản xuất ở châu Âu đang nhanh chóng đóng lại,” ông Wolfgang Niedermark, thành viên ban điều hành Liên đoàn Công nghiệp Đức, gọi tắt là BDI, cho biết.

Các nhà sản xuất Mỹ, bao gồm Tesla, Ford và Lockheed Martin, đã bày tỏ lo ngại về các biện pháp kiểm soát xuất khẩu mới của Trung Quốc trong các buổi họp báo cáo nhà đầu tư gần đây.

Một giám đốc điều hành ngành công nghiệp châu Âu tại Trung Quốc cho biết sự chậm trễ hiện tại là “không thể chấp nhận được” đối với các nhà sản xuất nước ngoài.

“Những gì tôi đang chứng kiến tại hiện trường là thực sự có sự yếu kém; họ đã đánh giá thấp tác động sẽ là gì và những gì bạn cần chuẩn bị ở cấp độ công việc.”

Việc Trung Quốc nới rộng kiểm soát xuất khẩu đất hiếm là phản ứng trước mức thuế quan được Tổng thống Mỹ Donald Trump công bố vào ngày 2 tháng 4.

Các biện pháp kiểm soát này, yêu cầu nhà xuất khẩu phải có giấy phép từ các quan chức Bộ Thương mại đối với các chuyến hàng gồm bảy loại đất hiếm mục tiêu và nam châm vĩnh cửu làm từ chúng, đã làm nổi bật lợi thế địa chính trị có được từ sự thống trị của Trung Quốc đối với nguồn cung khoáng sản toàn cầu.

Vẫn chưa rõ liệu Trung Quốc đã bắt đầu phê duyệt xuất khẩu sang Mỹ hay chưa kể từ khi hai cường quốc kinh tế này đồng ý hoà hoãn trong cuộc chiến thuế quan vào tháng này.

Yantai Zhenghai Magnetic Material, một nhà xuất khẩu có trụ sở tại tỉnh Sơn Đông, Trung Quốc, cho biết họ đã nhận được giấy phép xuất khẩu và đã tiếp tục nhận đơn đặt hàng từ một số khách hàng.

Có nhiều lo ngại trong ngành rằng bộ máy cấp phép của Trung Quốc sẽ bị quá tải khi số lượng đơn xin tăng lên.

Các công ty châu Âu “không chắc làm thế nào để chứng minh” các chuyến hàng của họ sẽ không được tái xuất sang Mỹ, điều này sẽ vi phạm các điều kiện cấp phép, vị giám đốc điều hành châu Âu cho biết.

Elon Musk, ông chủ Tesla, nói với các nhà đầu tư tháng trước rằng Trung Quốc đã tìm kiếm sự đảm bảo rằng nam châm đất hiếm mà công ty ông cần cho cánh tay robot sẽ không được sử dụng cho mục đích quân sự. “Đó là một ví dụ về thách thức ở đó. Tôi tin rằng chúng tôi sẽ vượt qua những vấn đề này,” ông nói.

Ông Rajesh Jejurikar, giám đốc điều hành bộ phận ô tô của tập đoàn Ấn Độ Mahindra & Mahindra, cho biết quy trình xin chứng nhận sử dụng cuối cùng – nhằm đảm bảo nguồn cung không được sử dụng cho vũ khí – “hiện tại chưa rõ ràng”.

Một quản lý tại Chengdu Galaxy Magnets, công ty bán nam châm vĩnh cửu, cho biết việc dừng các chuyến hàng liên quan đến quân sự là một mối quan ngại đối với chính quyền Trung Quốc. Cô cho biết công ty của cô đang giúp khách hàng nộp các báo cáo cho chính quyền để xin phê duyệt xuất khẩu, nhưng các đơn xin “liên quan đến quân sự” không được phép.

Nam châm vĩnh cửu được sử dụng trong các máy bay chiến đấu như F-35 của Lockheed, và các biện pháp kiểm soát mới được dự đoán sẽ gây ra các vấn đề ngắn hạn và buộc phải có những dịch chuyển chuỗi cung ứng dài hạn.

Giám đốc tài chính của Lockheed, Evan Scott, nói rằng công ty có đủ vật liệu đất hiếm cho cả năm và ông hy vọng chính quyền Mỹ sẽ ưu tiên cung cấp cho Lockheed “vì tầm quan trọng của các chương trình của chúng tôi”.

Cameron Johnson, chuyên gia về sản xuất và chuỗi cung ứng, đồng thời là đối tác tại Tidalwave Solutions ở Thượng Hải, cho biết ông tin rằng một số công ty lớn có quan hệ lâu dài với Trung Quốc đã được phép tiếp cận đất hiếm từ nước này trước khi đơn xin giấy phép của họ được phê duyệt. “Vẫn có vật liệu được xuất đi.”

Cory Combs, phó giám đốc tại công ty tư vấn Trivium China có trụ sở tại Bắc Kinh, cho biết “chắc chắn không có bằng chứng” nào cho thấy Trung Quốc đã “cắt đứt hoàn toàn với mọi người”.

Với thỏa thuận ngừng bắn thuế quan tạm thời 90 ngày giữa Mỹ và Trung Quốc, ông Combs cho biết ông kỳ vọng Bộ Thương mại sẽ cấp thêm giấy phép nhưng cảnh báo rằng sự bất ổn vẫn còn. “Mọi người đều muốn Mofcom cung cấp sự rõ ràng. Nhưng lợi thế chiến lược của Trung Quốc phần nào dựa vào khả năng sử dụng đòn bẩy kiểm soát xuất khẩu ở mức độ mà Mỹ không đưa ra một thỏa thuận làm hài lòng.”

Các chuyên gia cho rằng các biện pháp kiểm soát đất hiếm mới nhất sẽ tạo thêm động lực cho những nỗ lực của phương Tây nhằm giảm sự phụ thuộc vào Trung Quốc.