Tuy nhiên, dưới chính quyền Donald Trump, môi trường kinh doanh tại Hoa Kỳ đã trở nên phức tạp và nhiều thách thức hơn đối với các doanh nghiệp nước ngoài. Chính sách áp thuế suất cao đang làm gia tăng chi phí xuất khẩu hàng hóa vào thị trường này. Đặc biệt, cách thức ban hành và triển khai chính sách thuế thiếu nhất quán và khó dự đoán đã tạo ra bầu không khí bất ổn trong giới kinh doanh. Minh chứng là việc sau khi áp dụng thuế suất 25% đối với hàng hóa từ Canada và Mexico, chính quyền đã phải ban hành các điều khoản miễn trừ tạm thời một tháng cho ngành ô tô và các mặt hàng thuộc hiệp định thương mại tự do Bắc Mỹ. Tương tự, mức thuế ban đầu 10% đối với hàng hóa Trung Quốc đã nhanh chóng tăng gấp đôi chỉ sau vài tháng triển khai. Gần đây, vào ngày 11 tháng 3, Tổng thống Trump đã đột ngột công bố tăng thuế suất lên 50% đối với sản phẩm thép và nhôm Canada, so với mức 25% trước đó, rồi lại rút lại quyết định này chỉ sau vài giờ. Ông cũng vừa đe dọa áp thuế lên tới 200% đối với rượu vang và các sản phẩm đồ uống có cồn khác từ Liên minh châu Âu.

Tình hình này đặt các doanh nghiệp nước ngoài đang kinh doanh tại thị trường Mỹ vào thế tiến thoái lưỡng nan. Họ cần quyết định giữa hai chiến lược: tái cơ cấu hoạt động bằng cách dịch chuyển một phần chuỗi sản xuất vào Hoa Kỳ nhằm né tránh thuế quan và làm dịu quan điểm của ông Trump, hoặc đa dạng hóa thị trường và tìm kiếm các cơ hội kinh doanh tại các khu vực khác.

Dòng vốn đầu tư nước ngoài vào Hoa Kỳ đã tăng trưởng mạnh mẽ trong những năm gần đây. Theo số liệu từ fDi Markets, dòng vốn FDI mới (greenfield) hàng năm đã đạt kỷ lục 231 tỷ USD vào năm 2024, tăng đáng kể từ mức 97 tỷ USD cách đây năm năm. Các chính sách trợ cấp quy mô lớn từ chính quyền Biden nhằm thúc đẩy xây dựng các cơ sở sản xuất xe điện, công nghệ xanh và chất bán dẫn đã đóng vai trò quan trọng trong làn sóng đầu tư này. Ngược lại, chiến lược của ông Trump thiên về sử dụng biện pháp trừng phạt thay vì khuyến khích. Ông kỳ vọng rằng chính sách thuế quan sẽ thúc đẩy dòng vốn đầu tư vào lĩnh vực sản xuất của Mỹ, đồng thời gia tăng nguồn thu cho ngân sách liên bang thay vì làm suy giảm.

Tình hình này đặc biệt gây lo ngại đối với các doanh nghiệp nước ngoài có tỷ trọng doanh thu lớn tại thị trường Mỹ nhưng chỉ có hoạt động sản xuất hạn chế tại đây. Để xác định các nhóm ngành có mức độ rủi ro cao, chúng tôi đã tiến hành phân tích 100 doanh nghiệp nước ngoài lớn nhất theo giá trị vốn hóa thị trường, loại trừ các công ty trong lĩnh vực dịch vụ và những đơn vị không công bố đầy đủ thông tin tài chính. Phương pháp nghiên cứu dựa trên các báo cáo công khai để đánh giá doanh thu tại thị trường Mỹ. Để ước tính cơ cấu chi phí, chúng tôi sử dụng dữ liệu về tài sản, chi tiêu vốn, lực lượng lao động, cùng với thông tin từ LinkedIn và số liệu thống kê về hoạt động sản xuất từ Dun & Bradstreet.

Kết quả phân tích cho thấy bốn nhóm doanh nghiệp nước ngoài đặc biệt dễ bị tổn thương. Thứ nhất là các tập đoàn dược phẩm như Novo Nordisk và Roche. Tại Hoa Kỳ - thị trường y tế lớn nhất thế giới - các công ty này thu về hơn 40% tổng doanh thu nhưng chỉ phát sinh chưa đến 30% tổng chi phí. Nhóm thứ hai là các nhà sản xuất thiết bị điện tử, tiêu biểu như TSMC và Samsung, cũng nằm trong nhóm chịu ảnh hưởng nặng nề. Tương tự, các tập đoàn hàng xa xỉ châu Âu như LVMH cũng đối mặt với rủi ro đáng kể. Các nhà sản xuất ô tô nước ngoài cũng nằm trong diện bị ảnh hưởng, tuy nhiên mức độ khác nhau tùy theo cơ cấu hoạt động. Một số nhà sản xuất như Porsche nhập khẩu toàn bộ xe bán tại thị trường Mỹ, theo đánh giá của công ty môi giới Bernstein. Trong khi đó, các hãng như BMW và Mercedes đã thiết lập cơ sở sản xuất tại Mỹ, chủ yếu tập trung vào dòng xe SUV phục vụ nhu cầu nội địa.

Nhiều doanh nghiệp nước ngoài đã chủ động tái cơ cấu và dịch chuyển hoạt động sản xuất sang Hoa Kỳ. Mới đây, TSMC đã công bố kế hoạch tăng mức đầu tư dự kiến tại Mỹ từ 60 tỷ USD lên 165 tỷ USD trong giai đoạn 2020-2030. Chiến lược này bao gồm việc xây dựng thêm ba nhà máy sản xuất chip, hai cơ sở đóng gói và một trung tâm nghiên cứu phát triển. Theo phân tích của ngân hàng đầu tư Morgan Stanley, trong trường hợp áp dụng mức thuế 100% đối với chip từ Đài Loan - một khả năng đã được ông Trump đề cập - giá nhập khẩu các sản phẩm bán dẫn tiên tiến của TSMC sẽ cao hơn chi phí sản xuất tại nhà máy Arizona của họ.

TSMC không phải là trường hợp duy nhất. CMA CGM, tập đoàn logistics tư nhân của Pháp, vừa công bố kế hoạch đầu tư 20 tỷ USD vào thị trường Mỹ trong bốn năm tới. Siemens, tập đoàn công nghiệp hàng đầu của Đức, dự kiến xây dựng hai nhà máy tại California và Texas với tổng vốn đầu tư 285 triệu USD. Asahi, nhà sản xuất bia lớn của Nhật Bản, đã thông báo mở rộng công suất tại cơ sở Wisconsin. Trong lĩnh vực ô tô, các hãng như Honda, Mercedes-Benz và Stellantis (có cổ đông lớn nhất là Exor, đơn vị cũng nắm giữ cổ phần trong công ty sở hữu The Economist) đều công bố kế hoạch tăng cường năng lực sản xuất tại Hoa Kỳ.

Phản ứng của nhà đầu tư đối với các chiến lược này khá phân hóa. Trong số sáu doanh nghiệp niêm yết đã công bố kế hoạch đầu tư vào cơ sở sản xuất tại Mỹ, ba doanh nghiệp ghi nhận hiệu suất vượt trội so với chỉ số ngành trong ba ngày sau thông báo, trong khi ba doanh nghiệp còn lại có hiệu suất thấp hơn. Theo nhận định của một chuyên gia tư vấn hàng đầu, các cơ sở sản xuất thường được khấu hao trong thời gian 20 năm, điều này đồng nghĩa với việc doanh nghiệp sẽ gắn bó với những tài sản này trong thời gian dài sau khi ông Trump kết thúc nhiệm kỳ, thời điểm mà áp lực từ chính sách thuế quan có thể giảm đáng kể.

Hơn nữa, việc dịch chuyển hoạt động sang Hoa Kỳ đặt ra nhiều thách thức đối với nhiều doanh nghiệp. Trong nhiệm kỳ đầu tiên của ông Trump, Bernard Arnault - CEO của LVMH - đã giúp ngành hàng xa xỉ tránh được tác động của thuế quan bằng cách mở rộng sản xuất túi xách tại Mỹ. Tuy nhiên, việc áp dụng chiến lược tương tự hiện nay sẽ khó khăn hơn nhiều. Một phần sức hấp dẫn của các sản phẩm xa xỉ đối với người tiêu dùng Mỹ chính là yếu tố đẳng cấp và nguồn gốc châu Âu. Sự phức tạp của chuỗi cung ứng toàn cầu cũng tạo thêm khó khăn, khi nhiều sản phẩm như dược phẩm và ô tô thường phải di chuyển qua nhiều quốc gia trong quá trình sản xuất.

Thực tế cho thấy một số doanh nghiệp có thể âm thầm thu hẹp kế hoạch đầu tư. Năm 2017, Foxconn - nhà sản xuất điện tử Đài Loan - đã cam kết đầu tư 10 tỷ USD vào một nhà máy tại Wisconsin với dự kiến tạo ra 13.000 việc làm. Khi đó, ông Trump đã đến thăm địa điểm dự án và tuyên bố đây là "kỳ quan thứ tám của thế giới". Tuy nhiên, sau nhiều lần điều chỉnh giảm quy mô, năm ngoái công ty này thừa nhận mới chỉ đầu tư 1 tỷ USD và tạo ra 1.000 việc làm.

Đối mặt với chính sách thuế quan của Mỹ, nhiều doanh nghiệp nước ngoài đã chuyển hướng sang các thị trường khác. Đây là xu hướng rõ nét ở các công ty Trung Quốc - đối tượng chịu tác động nặng nề nhất từ các đợt áp thuế trong nhiệm kỳ đầu tiên của ông Trump. Dòng vốn FDI mới từ Trung Quốc vào Hoa Kỳ đã sụt giảm từ 8.2 tỷ USD năm 2016 xuống còn 6.5 tỷ USD năm ngoái. Theo phân tích của Morgan Stanley, tỷ trọng doanh thu tại thị trường Mỹ trong tổng doanh thu nước ngoài của các doanh nghiệp niêm yết Trung Quốc đã giảm từ khoảng 50% năm 2016 xuống còn 25% năm 2024. Thay vào đó, các doanh nghiệp này đã tập trung vào các nền kinh tế đang phát triển nhanh chóng tại khu vực Nam bán cầu.

Nếu mục tiêu của ông Trump là khuyến khích các doanh nghiệp nước ngoài đầu tư vào Hoa Kỳ, còn nhiều công cụ chính sách hiệu quả hơn thuế quan. Trong chiến dịch tranh cử, ông cũng đã cam kết cắt giảm gánh nặng thủ tục hành chính. Quy trình quy hoạch và cấp phép phức tạp từ lâu đã là rào cản đối với hoạt động sản xuất tại Mỹ. Đối với các doanh nghiệp nước ngoài, việc cải thiện những vấn đề này sẽ tạo động lực đầu tư mạnh mẽ và bền vững hơn nhiều so với chính sách thuế quan.