Chơi với lửa

Nhóm cố vấn của ông Trump đang đặt cược một cách mạo hiểm. Khi thị trường chứng khoán liên tục lập đỉnh và công nghệ hiện đại giúp việc đầu tư trở nên dễ dàng hơn, người dân Mỹ đã đổ xô vào thị trường cổ phiếu. Cuối năm ngoái, các hộ gia đình và tổ chức phi lợi nhuận ở Mỹ nắm giữ lượng cổ phiếu niêm yết trị giá 38 nghìn tỷ USD. Giá trị danh mục đầu tư của họ đã tăng 128% trong vòng sáu năm qua. Tính tổng thể, số tài sản này hiện tương đương 1.7 lần thu nhập khả dụng của các hộ gia đình Mỹ—gấp đôi mức trung bình lịch sử và gần đạt mức cao nhất từ năm 1947 đến nay. Nếu đà giảm kéo dài, thị trường chứng khoán sẽ có những tác động sâu rộng đến cả chính trị và nền kinh tế.

Tỷ lệ cổ phiếu doanh nghiệp mà các hộ gia đình và tổ chức phi lợi nhuận ở Mỹ đang sở hữu so với thu nhập khả dụng

Rủi ro lớn nhất là sự suy giảm kéo dài có thể tạo ra một vòng xoáy tiêu cực giữa thị trường tài chính và nền kinh tế thực. Theo khảo sát của Đại học Michigan, trong hai tuần đầu tháng 3, niềm tin tiêu dùng của người Mỹ đã rơi xuống mức thấp nhất trong gần hai năm rưỡi. Điều này tạo thêm áp lực lên giá cổ phiếu. Đồng thời, theo hiệu ứng tài sản (wealth effect), sự sụt giảm giá trị cổ phiếu sẽ ảnh hưởng đến tài sản của các hộ gia đình, từ đó họ sẽ cắt giảm chi tiêu thường ngày. Một nghiên cứu năm 2019 của Gabriel Chodorow-Reich (Đại học Harvard), Alp Simsek (trước đây thuộc Viện Công nghệ Massachusetts), và Plamen Nenov (BI Norwegian Business School) cho thấy cứ mỗi USD tài sản gia tăng sẽ thúc đẩy chi tiêu của người tiêu dùng thêm 3 cent. Tuy nhiên, theo Visa, mức ảnh hưởng này đã tăng mạnh trong những năm gần đây, có thể lên tới 24 cent.

Dù sử dụng mức ước tính thấp hơn, với giá trị thị trường chứng khoán đã mất 4.8 nghìn tỷ USD kể từ khi chỉ số S&P đạt đỉnh gần đây, tiêu dùng cá nhân trong năm nay có thể giảm hàng trăm tỷ USD. Không giống như bất động sản—loại tài sản lớn nhất mà các hộ gia đình Mỹ sở hữu—cổ phiếu có thể được theo dõi liên tục theo từng phút. Những biến động này tác động ngay lập tức đến tâm lý nhà đầu tư, từ đó ảnh hưởng đến hành vi chi tiêu. Hiện có hơn 25 triệu người Mỹ sở hữu tài khoản trên Robinhood, một trong những ứng dụng giao dịch chứng khoán phổ biến nhất.

Một số nhà đầu tư rủi ro cao thậm chí đang chịu ảnh hưởng nghiêm trọng hơn do đã vay quá nhiều để đầu tư khi thị trường tăng trưởng mạnh. Công ty môi giới chứng khoán Interactive Brokers cho biết nhu cầu vay ký quỹ (margin loans) để mua cổ phiếu đang tăng mạnh. Cuối năm ngoái, khách hàng của họ đã vay tổng cộng 54 tỷ USD để giao dịch cổ phiếu, tăng gần 1/3 so với năm trước. CEO của công ty, Milan Galik, nhận định rằng "Nhà đầu tư đang giao dịch "táo bạo" hơn, không chỉ sử dụng đòn bẩy mà còn tham gia vào thị trường phái sinh đầy rủi ro."

Chỉ số kỳ vọng của người tiêu dùng tại Mỹ.

Tác động đến bối cảnh chính trị

Không chỉ mức độ tham gia của người dân vào thị trường chứng khoán quan trọng, mà cả bối cảnh chính trị hiện tại cũng ảnh hưởng đến cách thị trường phản ứng với biến động. Theo chuyên gia tài chính David Zavarelli tại Milford, Connecticut, những khách hàng có xu hướng ủng hộ Đảng Dân chủ lo lắng hơn trước tình trạng sụt giảm thị trường so với những người ủng hộ Đảng Cộng hòa. Brian Schmehil, chuyên gia tại công ty quản lý tài sản The Mather Group, cho biết: "Lần đầu tiên trong 18 năm làm việc, tôi thấy phản ứng của khách hàng bị ảnh hưởng nhiều bởi lá phiếu của họ hơn là mức độ rủi ro họ chấp nhận." Dữ liệu về niềm tin tiêu dùng cũng phản ánh sự phân hóa này: kể từ cuộc bầu cử, những người ủng hộ Đảng Dân chủ có cái nhìn bi quan hơn hẳn về nền kinh tế, trong khi những người theo Đảng Cộng hòa vẫn lạc quan.

Những tác động ngoài dự đoán

Sự thay đổi trong cơ cấu cử tri cũng ảnh hưởng đến mức độ chịu tác động của các nhóm dân số khác nhau. Hiện nay, những người có thu nhập dưới 50.000 USD/năm có xu hướng ủng hộ Đảng Cộng hòa nhiều hơn so với trước đây, trong khi nhóm cử tri có trình độ học vấn cao và làm việc chuyên nghiệp lại ngày càng nghiêng về phía Đảng Dân chủ. Tuy nhiên, tài sản trên thị trường chứng khoán lại chủ yếu nằm trong tay nhóm có thu nhập cao: 87% cổ phiếu và quỹ tương hỗ thuộc sở hữu của nhóm 20% người giàu nhất, và nhóm này cũng nắm giữ 57% tổng tài sản bất động sản.

Trước đây, một đợt suy thoái trên thị trường chứng khoán sẽ gây thiệt hại lớn hơn cho những người ủng hộ Đảng Cộng hòa, nhưng hiện tại, chính những người theo Đảng Dân chủ mới là nhóm chịu ảnh hưởng nặng nề nhất. Điều này có thể lý giải phần nào thái độ thờ ơ của chính quyền Trump. Với những cử tri có thu nhập thấp, việc thị trường chứng khoán giảm có thể được coi là chấp nhận được nếu đổi lại họ đạt được những mục tiêu khác, như khôi phục ngành sản xuất – điều mà ông Trump hứa hẹn sẽ thực hiện thông qua các chính sách thuế quan.

Tuy nhiên, việc làm mất lòng tầng lớp giàu có vẫn sẽ để lại hậu quả, dù có thể không nghiêm trọng về mặt chính trị như trước đây. Từ cuối năm 2019, chi tiêu tiêu dùng của nhóm 20% người giàu nhất nước Mỹ đã tăng hơn 50%, trong khi chi tiêu của phần còn lại chỉ tăng 20%. Trên thực tế, trong năm qua, tầng lớp giàu có đóng góp gần như toàn bộ mức tăng trưởng trong chi tiêu tiêu dùng. Nếu họ thấy "tài khoản Robinhood" của mình chìm trong sắc đỏ, toàn bộ nền kinh tế Mỹ—bao gồm cả những người ủng hộ Đảng Cộng hòa—có thể phải đối mặt với một cú sốc đầy bất ngờ.