Liệu xung đột giữa Iran và Israel, với sự can dự trực tiếp của Mỹ, có thể làm thay đổi cán cân quyền lực toàn cầu? Dù các diễn biến đang thay đổi chóng mặt kể từ khi Tổng thống Mỹ Donald Trump công khai ủng hộ Israel, vẫn có những yếu tố then chốt giúp định hình trật tự thế giới mới. Quyết định của Tehran – trả đũa quân sự hay chọn con đường ngoại giao – sẽ đóng vai trò then chốt.

Câu hỏi đặt ra là: Mỹ, Trung Quốc, Nga hay châu Âu sẽ gia tăng ảnh hưởng sau cuộc khủng hoảng này, hay lại là kẻ mất mát nhiều nhất?

Tương lai chương trình hạt nhân của Iran là một trong những yếu tố then chốt: liệu chương trình này có bị xóa sổ hoàn toàn? Chế độ hiện tại tại Tehran có bị lật đổ không? Một chính phủ mới có thể bớt đối đầu với Mỹ, hay đất nước này sẽ rơi vào vòng xoáy hỗn loạn như từng thấy tại Iraq và Syria?

Mỹ hiện đang đối mặt với bài toán khó: liệu có thể giữ vai trò giới hạn trong chiến dịch quân sự chớp nhoáng, hay sẽ bị cuốn vào một cuộc chiến kéo dài với hệ lụy khôn lường? Việc Israel tiếp tục tấn công Gaza trong khi thế giới đang tập trung vào Iran có thể khiến Mỹ bị cáo buộc tiếp tay cho thương vong dân sự.

Một yếu tố không thể bỏ qua là giá dầu. Kể từ khi Israel bắt đầu không kích Iran vào ngày 13 tháng 6, giá dầu Brent đã tăng khoảng 11%. Bất kỳ sự gián đoạn nào đối với nguồn cung có thể đẩy giá lên cao hơn, gây ảnh hưởng dây chuyền tới kinh tế toàn cầu.

Với Mỹ, lợi ích và rủi ro đều rất lớn. Nếu chiến dịch quân sự có thể chấm dứt được tham vọng hạt nhân của Iran, đây sẽ là một chiến thắng chiến lược và củng cố vị thế siêu cường của Washington. Tuy nhiên, bất chấp tuyên bố của Trump rằng các cơ sở hạt nhân của Tehran đã bị phá hủy hoàn toàn, nhiều chuyên gia vẫn nghi ngờ về độ chính xác của đánh giá này.

Giới chính trị Mỹ và một số đồng minh khu vực cũng lo ngại rằng can thiệp quân sự có thể kéo theo bất ổn diện rộng. Nhưng nếu Trump đạt được mục tiêu mà không sa lầy, mọi chỉ trích có thể sẽ biến mất. Khi đó, Mỹ có thể quay lại ưu tiên chiến lược: Đối phó Trung Quốc tại khu vực Ấn Độ - Thái Bình Dương.

Nếu cuộc chiến dẫn tới sự sụp đổ của chế độ Ayatollah Ali Khamenei, tình hình sẽ thêm phần phức tạp. Một chính quyền mới có thể thân thiện hơn với phương Tây – hoặc không. Nếu Iran rơi vào trạng thái vô chính phủ, Mỹ sẽ bị quy trách nhiệm về sự bất ổn khu vực.

Nguy cơ lớn nhất là một cuộc chiến không có hồi kết – tương tự như các cuộc can thiệp vào Việt Nam, Afghanistan hay Iraq – có thể làm xói mòn sức mạnh của Mỹ. Trump cũng có thể đối mặt với phản ứng dữ dội nếu giá dầu leo thang do Iran chặn eo biển Hormuz, khiến người dân Mỹ phải trả giá xăng cao hơn.

Iran được xem là một phần trong “trục hỗn loạn” mà nhà phân tích Fontaine mô tả, cùng với Nga, Trung Quốc và Triều Tiên. Dù không có liên minh chính thức, ba nước này đều hỗ trợ Moscow trong cuộc chiến tại Ukraine.

Cả Bắc Kinh và Moscow đều ủng hộ việc hạn chế chương trình hạt nhân của Tehran, vì họ là các bên ký kết thỏa thuận năm 2015. Tuy nhiên, một chính phủ Iran mới nghiêng về phương Tây có thể khiến họ mất đi một đối tác chiến lược. Với Nga, điều này đặc biệt bất lợi: sau khi đã không cứu được chính quyền Syria, giờ đây nếu không bảo vệ được Tehran, Điện Kremlin sẽ trông yếu ớt và mất uy tín.

Điều Nga quan tâm nhất vẫn là tác động đến chiến trường Ukraine. Nếu xung đột ở Iran khiến Mỹ phân tán nguồn lực và sự chú ý, hỗ trợ quân sự dành cho Kyiv có thể suy giảm. Ngược lại, nếu giá dầu giữ ở mức cao, Nga sẽ có thêm nguồn lực tài chính để kéo dài cuộc chiến tiêu hao.

Một kịch bản bất ngờ: Nga có thể tìm cách làm trung gian giữa Washington và Tehran – như Trump từng hy vọng trước khi ra lệnh không kích. Đổi lại, Moscow có thể yêu cầu Mỹ giảm hỗ trợ cho Ukraine, theo một chuyên gia từ Institut Montaigne.

Với Trung Quốc, giá dầu cao là điều bất lợi vì nước này phụ thuộc vào nhập khẩu năng lượng. Nếu Iran có sự thay đổi chế độ, Bắc Kinh có thể mất đi một điểm tựa chiến lược tại Trung Đông. Tuy nhiên, nếu Mỹ bị cuốn vào cuộc chiến mới, Trung Quốc sẽ có thêm không gian để củng cố ảnh hưởng toàn cầu – giống như sau cuộc xâm lược Iraq. Bắc Kinh có thể tiếp tục xây dựng hình ảnh là một cường quốc “có trách nhiệm,” trái ngược với “sự hiếu chiến” của Mỹ – một thông điệp vốn được thúc đẩy bởi các cuộc chiến thương mại thời Trump.

Châu Âu có rất nhiều điều để mất. Là khu vực nhập khẩu dầu lớn, khủng hoảng nguồn cung sẽ tác động mạnh đến kinh tế. Nếu Iran rơi vào hỗn loạn, làn sóng người tị nạn mới có thể bùng phát và lần này, với dân số Iran gấp bốn lần Syria, châu Âu có thể bị chấn động lớn hơn cả cuộc khủng hoảng tị nạn năm 2015.

Rủi ro lớn nhất là khủng hoảng Iran sẽ làm lợi cho Nga trong cuộc chiến Ukraine. Ngược lại, nếu châu Âu có thể đóng vai trò trung gian giữa Mỹ và Iran – dù Trump từng bác bỏ – thì đây có thể là một bước tiến ngoại giao đáng kể.

Tất nhiên, đó mới chỉ là những gì đã biết. Phần nguy hiểm nhất luôn nằm ở những biến số chưa được nhìn thấy. Những yếu tố đó, kết hợp với các diễn biến hiện tại, sẽ định đoạt liệu cán cân quyền lực toàn cầu sẽ nghiêng trở lại về phía Mỹ hay trôi dần về phía Trung Quốc.