Ngay trước khi Trump công bố kế hoạch áp thuế, các trợ lý vẫn tất bật điều chỉnh phạm vi áp dụng, mức thuế và cách truyền đạt chính sách này đến công chúng. Một số quyết định quan trọng được đưa ra sát giờ công bố, ngay cả khi các công nhân ngành thép và ô tô đã có mặt tại Vườn Hồng Nhà Trắng để chứng kiến sự kiện.

Dù Trump đã nhiều lần hứa sẽ triển khai chính sách này từ khi tranh cử và coi đó là trọng tâm kinh tế của ông, quá trình công bố vẫn diễn ra lộn xộn và gây tranh cãi.

Những thay đổi vào phút cuối

Tại buổi lễ chiều thứ Tư, Trump giơ một tấm bảng hiển thị mức thuế của các nước. Nhưng đến tối cùng ngày, tài liệu chính thức từ Nhà Trắng lại cho thấy một số quốc gia phải chịu mức thuế cao hơn so với bảng công bố trước đó. Biểu thuế cũ nhanh chóng bị gỡ khỏi phòng họp báo, nhưng đến chiều thứ Năm, chính quyền lại đưa ra thông báo mới, quay về mức thuế ban đầu.

Khi được hỏi vì sao Canada và Mexico không xuất hiện trong danh sách thuế quan, Bộ trưởng Tài chính Scott Bessent chỉ đáp ngắn gọn: "Tôi không rõ."

Sự thiếu thống nhất trong quyết định của chính quyền Mỹ khiến thế giới bối rối. Nhiều nước và doanh nghiệp phải tìm cách đối phó với đợt tăng thuế mạnh nhất trong lịch sử Mỹ hiện đại, một chính sách mà Trump cho rằng sẽ giúp nền kinh tế Mỹ công bằng hơn.

Chính sách do nhóm cố vấn thân cận định hình

Chính sách thuế quan lần này chủ yếu do một nhóm cố vấn thân tín của Trump xây dựng, bao gồm Bộ trưởng Thương mại Howard Lutnick và cố vấn cấp cao Peter Navarro. Navarro từng thể hiện sự trung thành tuyệt đối với Trump, thậm chí chấp nhận ngồi tù bốn tháng vì từ chối hợp tác trong cuộc điều tra vụ bạo loạn ngày 6/1/2021 tại Quốc hội Mỹ.

Không giống nhiệm kỳ đầu, lần này, trong nội các của Trump gần như không còn những người ủng hộ thương mại tự do có đủ sức ảnh hưởng để phản đối chính sách của ông. Mặc dù Trump vẫn tham khảo ý kiến của một số chuyên gia, như Đại diện Thương mại Mỹ Jamieson Greer, nhưng cách chính quyền xác định thuế suất đối ứng khiến giới tài chính Phố Wall bất ngờ.

Ngay sau khi Trump công bố kế hoạch, thị trường chứng khoán Mỹ lao dốc, với chỉ số S&P 500 mất 2.5 nghìn tỷ USD giá trị – mức giảm mạnh nhất kể từ năm 2020. Trong khi đó, châu Âu đe dọa trả đũa, các nước châu Á lại tỏ ra thận trọng, chờ đợi cơ hội đàm phán.

Trump phản ứng trước sự hỗn loạn của thị trường

Dù thị trường phản ứng tiêu cực, Trump vẫn tỏ ra lạc quan, so sánh việc áp thuế của mình với một ca phẫu thuật cần thiết để cứu chữa nền kinh tế Mỹ.

Trên chuyên cơ Air Force One bay đến Florida, nơi ông dự định gặp gỡ các thành viên giải golf LIV do Saudi Arabia tài trợ, Trump cho biết ông sẵn sàng giảm thuế nếu các nước khác đưa ra "một đề nghị tuyệt vời."

Điều này trái ngược với tuyên bố trước đó của các cố vấn cấp cao. Lutnick khẳng định với CNN rằng Trump "sẽ không lùi bước." Navarro thậm chí còn nhấn mạnh: "Đây không phải là một cuộc đàm phán. Đây là tình trạng khẩn cấp quốc gia."

Xung đột trong nội bộ chính quyền

Trump từ lâu đã cam kết theo đuổi chính sách bảo hộ thương mại để giảm thâm hụt thương mại của Mỹ. Trong chiến dịch tranh cử, ông nhiều lần tuyên bố sẽ áp thuế 10% với tất cả hàng nhập khẩu và 60% đối với Trung Quốc. Vì vậy, một số nhà phân tích cho rằng thị trường không nên quá bất ngờ khi Trump thực sự triển khai chính sách này.

Tuy nhiên, trước khi công bố, các quan chức trong chính quyền Trump đã tranh luận về nhiều phương án, từ cơ sở pháp lý cho đến việc nên áp dụng thuế suất cố định hay điều chỉnh theo từng quốc gia. Kết quả cuối cùng là một phương án kết hợp, tính thuế dựa trên mức thặng dư thương mại của mỗi nước với Mỹ, thay vì dựa vào hàng rào thuế quan và phi thuế quan như ban đầu Trump cam kết.

Việc chốt chính sách vào phút chót khiến chính quyền không kịp tham vấn các đồng minh chính trị hay trấn an các nghị sĩ Cộng hòa.

Thượng nghị sĩ Jerry Moran, đại diện bang Kansas – nơi nông dân phụ thuộc nhiều vào xuất khẩu – bày tỏ sự thất vọng, cho rằng chính quyền nên có một cách tiếp cận "nhẹ nhàng hơn" và tập trung vào các quốc gia "thực sự lợi dụng Mỹ."

Trong tuần này, một số nghị sĩ Cộng hòa đã liên kết với phe Dân chủ để đề xuất hủy bỏ thuế quan của Trump đối với Canada. Khi thị trường lao dốc vào thứ Năm, một nhóm thượng nghị sĩ lưỡng đảng, bao gồm Chuck Grassley của Iowa, đã đưa ra dự luật yêu cầu Quốc hội phê chuẩn bất kỳ mức thuế nào trước khi được ban hành.

Mâu thuẫn giữa chính sách và thực tế

Ban đầu, Trump mô tả chính sách thuế đối ứng của mình là biện pháp công bằng – nếu một quốc gia đánh thuế cao lên hàng hóa Mỹ, Mỹ cũng sẽ áp thuế tương đương lên hàng hóa nước đó. Cách tiếp cận này từng giúp xoa dịu một số lo ngại trong nội bộ đảng Cộng hòa. Nhưng sau khi Trump tuyên bố mức thuế cao đối với ngành ô tô, nhiều người bắt đầu lo ngại về hậu quả.

Thậm chí, ngay cả khi Nhà Trắng tìm cách thúc đẩy sự ủng hộ cho chính sách, một số ngành được miễn trừ lại là những ngành ủng hộ mạnh mẽ nhất. Một email của Nhà Trắng vào thứ Năm với tiêu đề "Sự ủng hộ ngày càng lớn đối với kế hoạch thương mại của Tổng thống Trump" thực chất chỉ bao gồm lời cảm ơn từ các ngành dầu khí và xây dựng vì được miễn thuế với một số mặt hàng.

Ngoài ra, chính quyền cũng đối mặt với mâu thuẫn trong chính sách dài hạn. Trump muốn thu về hàng tỷ USD từ thuế quan nhưng đồng thời cũng muốn đưa hoạt động sản xuất trở lại Mỹ – điều này sẽ làm giảm nhập khẩu và khiến nguồn thu từ thuế suy giảm theo thời gian.

Bên cạnh đó, Trump hứa hẹn sẽ tạo ra nhiều việc làm hơn cho người Mỹ. Nhưng khi được hỏi về khả năng cạnh tranh của các công ty Mỹ với chi phí lao động cao hơn, Lutnick lại cho rằng giải pháp là sử dụng robot để sản xuất iPhone của Apple ngay tại Mỹ, thay vì thuê công nhân.