Trước áp lực lớn, chính phủ Trung Quốc không chỉ hỗ trợ doanh nghiệp bằng các chính sách tài khóa, mà còn tìm thấy "lối thoát" từ một lực lượng đang lớn mạnh âm thầm: nền kinh tế việc làm tự do (gig economy) – gồm shipper, tài xế công nghệ, lao động bán thời gian...

Từ việc tạm bợ thành trụ cột ổn định xã hội

Gig economy từng bị coi là tự phát, thiếu ổn định và không đáng tin cậy. Nhưng giờ đây, nó đang đóng vai trò then chốt giúp Trung Quốc giải quyết việc làm, kích thích tiêu dùng và ổn định xã hội. Theo thống kê, có tới 84 triệu người Trung Quốc đang làm việc trong các lĩnh vực như giao hàng, lái xe công nghệ. Nếu tính thêm cả lao động tự do và làm bán thời gian, con số lên đến 200 triệu – gần gấp bốn lần số người làm việc trong các doanh nghiệp nhà nước tại đô thị.

Các công ty như Meituan hiện sử dụng tới 7.5 triệu shipper, chi trả khoảng 11 tỷ USD tiền lương mỗi năm. Một tài xế chia sẻ: “Giờ từng đồng đều quan trọng. Công việc này là để sống qua ngày.” Nhiều người coi đây là công việc tạm thời, nhưng với chính phủ, đó là lực lượng lao động cực kỳ quan trọng trong bối cảnh sản xuất đình trệ.

Việc nhiều, giá rẻ – đúng điều chính phủ cần

Dù chiến tranh thương mại căng thẳng, gig economy vẫn tăng trưởng mạnh. Meituan dự báo sẽ tăng doanh thu khoảng 15% mỗi năm đến 2027. Số lượng xe công nghệ cũng tăng chóng mặt – từ 2.9 triệu (năm 2020) lên 7.5 triệu (năm 2024). Các hãng công nghệ đua nhau tuyển dụng: JD.com tuyên bố sẽ tuyển thêm 100,000 shipper mới trước tháng 8.

Tuy giá cổ phiếu của nhiều công ty giảm do chi phí nhân sự tăng, nhưng điều này không khiến chính phủ lo lắng. Ngược lại, nhiều việc làm, giá rẻ và lợi nhuận thấp là “mô hình lý tưởng” mà Bắc Kinh mong muốn trong giai đoạn này.

Gig economy đang được “chính danh hóa”

Từng bị phê phán là "tư bản hỗn loạn", giờ gig economy được chính phủ công khai ủng hộ. Năm 2023, Thủ tướng Lý Cường khen ngợi vai trò của các công ty công nghệ tiêu dùng trong việc tạo việc làm và thúc đẩy nhu cầu.

Không dừng lại ở việc công nhận, nhà nước còn khuyến khích các công ty xây dựng hệ thống an sinh riêng cho người lao động. JD.com đã bắt đầu đóng bảo hiểm xã hội cho tài xế. Meituan cũng đang triển khai thử nghiệm. Các doanh nghiệp đua nhau xây trạm nghỉ, phát cơm, trợ cấp – vừa là phúc lợi, vừa là "để chính phủ thấy".

Nhưng vẫn còn nhiều hoài nghi

Người lao động vẫn dè chừng. Nhiều tài xế cho rằng dù doanh nghiệp hứa lo bảo hiểm, thì cuối cùng tiền cũng “rút từ lưng cừu” – nghĩa là vẫn từ túi họ mà ra. Một tài xế ở Tuyền Châu nói thẳng: “Đến lúc chúng tôi già, lực lượng lao động sẽ còn ít hơn nữa, không ai đóng nổi lương hưu cho thế hệ này.”

Nếu doanh nghiệp phải gánh quá nhiều chi phí phúc lợi, họ sẽ không thể trụ vững – và đó là lý do giá cổ phiếu sụt giảm gần đây. Một số chuyên gia kêu gọi chính phủ cần có chính sách hỗ trợ để giữ được tính linh hoạt và động lực của nền gig economy, nếu không muốn chứng kiến cả doanh nghiệp và việc làm biến mất, giống như ngành sản xuất đang chịu ảnh hưởng từ cuộc chiến thương mại.

Thêm vào đó, chính công nghệ cũng là thách thức lâu dài. Meituan đã bắt đầu giao hàng bằng xe tự lái và drone, với hàng triệu đơn hàng đã được xử lý.

Cuộc chiến thương mại khiến Trung Quốc phải thích nghi

Thay vì một đội ngũ kỹ sư làm chip xuất khẩu, Trung Quốc hiện có hàng triệu shipper chạy xe giữa các ngõ hẻm để giữ guồng quay kinh tế. Cuộc chiến thương mại có thể làm thay đổi chiến lược quốc gia – nhưng gig economy giúp Trung Quốc “cầm cự” qua thời điểm khó khăn.

Với các tài xế như anh Lai – người sắp nghỉ giao hàng để mở cửa hàng bán đồ trên Amazon – thì mọi thứ vẫn là tạm thời. “Nếu chiến tranh thương mại chưa kết thúc, tôi sẽ lại quay về chạy đơn,” anh nói.